Juristenvereniging Pro Vita, 12 april 2024

Op donderdag nam het Europees Parlement een niet-bindende resolutie aan waarmee het zich uitsprak voor een recht op abortus in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

JPV betreurt dit ten zeerste. Het toont een gebrek aan kennis van het internationaal recht en mensenrechten: er is geen internationaal bindend mensenrechteninstrument dat een fundamenteel recht op abortus erkent. Ook bestaat er geen consensus over het bestaan van een recht op abortus binnen de internationale (en Europese) gemeenschap. Het doel van mensenrechten is immers het beschermen van de menselijke waardigheid.

Zo noemt het EU Handvest in het eerste artikel de menselijke waardigheid ‘onschendbaar’ en iets dat ‘geëerbiedigd en beschermd’ moet worden. Ook bepaalt het Handvest dat ‘eenieder’ recht op leven heeft. Abortus als mensenrecht opnemen in nota bene datzelfde document is daarmee in strijd: er is niets waardigs aan het doden van een ander kwetsbaar mens dat zichzelf niet kan verdedigen.

Als een ongeborene deel uitmaakt van de menselijke soort heeft het ook een waardigheid die bescherming verdient. Daardoor kan men in de geest van het mensenrechtenrecht de ongeborene hiervan ook niet volledig uitsluiten. Laat staan een mensenrecht creëren gericht op het doden ervan.

Het EP ging er ook aan voorbij dat het bepalen van de abortusregelgeving toebehoort aan de EU-lidstaten zelf op basis van het subsidiariteitsbeginsel dat in de Verdragen is vastgelegd. Ook is deze juridische soevereiniteit neergelegd in internationale afspraken, te weten de Programme of Action en de Beijing Declaration and Platform for Action.

Of abortus daadwerkelijk in het Handvest wordt opgenomen is afwachten. De lidstaten moeten het hier namelijk unaniem over eens zijn. Dat betekent dus dat alle landen akkoord moeten gaan met het opnemen van een recht op abortus in het Handvest.

Katholiek Nieuwsblad, 11 april 2024
door Luuk van den Einden

Het Europees Parlement heeft eerder vandaag ervoor gestemd om abortus als ‘recht’ te bestempelen binnen de Europese Unie. Of dat ook zal gebeuren, hangt nu van de lidstaten af.

Met 336 stemmen voor en 163 tegen heeft een meerderheid van het Europees Parlement ingestemd met het bestempelen van abortus tot een Europees ‘recht’. De Europese rechten staan opgetekend in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie uit 2000 en gaan over thema’s als de waardigheid van de persoon, burgerschap en solidariteit.

‘Essentieel’

Volgens de indieners moet abortus een Europees recht worden omdat “de beslissing kunnen nemen of, wanneer en hoe je zwanger wordt essentieel is om de volledige waarborging van mensenrechten voor vrouwen, meisjes en alle personen die zwanger kunnen worden te waarborgen”.

De initiatiefnemers verwijzen daarbij onder meer naar Frankrijk, dat op 4 maart als eerste land ter wereld abortus tot een grondrecht maakte.

‘Teleurstellend’

Tegenstanders zijn teleurgesteld over de uitslag. “De Europese Unie heeft niets te zeggen over abortus, dit is aan de lidstaten”, zegt SGP-Europarlementariër Bert-Jan Ruissen. “Het recht op leven is inherent aan de menselijke waardigheid. Abortus kan daarom nooit een grondrecht zijn.”

“Ieder mens heeft recht op leven. Zeker het weerloze leven in de moederschoot. Erg teleurstellend dat de huidige meerderheid van het Europees Parlement oproept abortus een mensenrecht te maken.” Ruissen zou liever zien dat “ongewenst zwangere vrouwen meer hulp krijgen op financieel, sociaal en psychisch vlak”.

Niet waarschijnlijk

Dat het Europees Parlement voor is, betekent niet automatisch dat abortus ook een Europees recht wordt. De resolutie moet worden gezien als een oproep aan de Europese Commissie om abortus tot recht te maken. Als abortus inderdaad een grondrecht zou worden, mogen landen dat niet meer verbieden.

Dat kan alleen als de 27 EU-lidstaten het daar unaniem mee eens zijn. In onder meer Malta en Polen is abortus echter wettelijk niet toegestaan. Hongarije zal naar verwachting ook niet voor stemmen, waardoor de opname van abortus als Europees recht vooralsnog niet waarschijnlijk is.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 9 april 2024

De katholieke bisschoppen in de EU uiten kritiek op een initiatief van Europarlementariërs om het recht op abortus op te nemen in het Europees Handvest van de grondrechten.

Het recht op leven is de hoeksteen van alle andere mensenrechten, zo legde de bisschoppencommissie COMECE dinsdag in Brussel uit. Dit geldt in het bijzonder voor mensen die bescherming nodig hebben, zoals ongeboren kinderen, maar ook voor migranten, ouderen, gehandicapten en zieken. Er bestaat ook geen erkend recht op abortus in het internationaal recht.

Stemming in Europarlement

Donderdag stemt het Europees Parlement over een ontwerpresolutie waarin de EU-lidstaten worden opgeroepen het Handvest van de grondrechten uit te breiden met het recht op lichamelijke zelfbeschikking en vrije, geïnformeerde, volledige en universele toegang tot seksuele en reproductieve gezondheid, waaronder veilige en legale abortus. Dit zou een unanieme wijziging van de EU-verdragen vereisen.

Het voorstel werd ingediend door Europarlementariërs van de sociaaldemocraten, liberalen, groenen en links, evenals enkele Zweedse Europarlementariërs die behoren tot de conservatief-christendemocratische fractie van de Europese Volkspartij (EVP).

Tegenvoorstel

De EVP legt een tegenvoorstel ter stemming voor, dat verwijst naar de bevoegdheid van de individuele lidstaten in de abortuskwestie en oproept tot meer steun voor zwangere vrouwen en moeders.

De bisschoppen van COMECE citeren uit de recente Vaticaanse verklaring Dignitas infinita, volgens welke de mens zijn bestaansrecht in zich draagt in elke situatie en fase van zijn ontwikkeling.

‘Opportunisme’

“Als deze overtuiging achterhaald zou zijn, zou er geen stevige en duurzame basis zijn voor de verdediging van de mensenrechten; deze zouden dan altijd onderworpen zijn aan het toevallige opportunisme van de machthebbers”, aldus de bisschoppen.

De bisschoppencommissie, voorgezeten door de Italiaanse bisschop Mariano Crociata, benadrukt ook dat er verschillende culturen en tradities bestaan binnen de EU. De Europese Unie kan “geen ideologische standpunten opleggen over de menselijke persoon, seksualiteit en geslacht, huwelijk en gezin enzovoort”.

Vrouwenrechten

Het bevorderen en vergemakkelijken van abortus zou volgens COMECE “in de tegenovergestelde richting gaan van het werkelijk opkomen voor vrouwen en hun rechten”.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 8 april 2024
door Cindy Wooden

Christen zijn betekent de menselijke waardigheid verdedigen, en dat houdt ook in dat je je moet verzetten tegen abortus, de doodstraf, geslachtsveranderingsoperaties, oorlog, seksueel misbruik en mensenhandel. Dat stelt het Dicasterie voor de Geloofsleer in een nieuw verschenen document over de menselijke waardigheid.

“We kunnen geloof niet scheiden van de verdediging van de menselijke waardigheid, evangelisatie niet van de bevordering van een waardig leven en spiritualiteit niet van de toewijding aan de waardigheid van ieder mens”, schrijft kardinaal Víctor Manuel Fernández, prefect van het dicasterie, in de inleiding van het document.

De verklaring, Dignitas Infinita (‘Oneindige waardigheid’), werd op 8 april gepubliceerd.

Paus wilde aanvullingen

Kardinaal Fernández bevestigt berichten dat een verklaring over menselijke waardigheid en bio-ethische kwesties – zoals abortus, euthanasie en draagmoederschap – halverwege 2023 was goedgekeurd door leden van het dicasterie, maar dat paus Franciscus had gevraagd om aanvullingen om “onderwerpen te benadrukken die nauw verbonden zijn met het thema waardigheid, zoals armoede, de situatie van migranten, geweld tegen vrouwen, mensenhandel, oorlog en andere thema’s”.

In februari keurden de kardinalen en bisschoppen die lid zijn van het dicasterie het bijgewerkte ontwerp van het document goed en eind maart gaf paus Franciscus zijn goedkeuring en opdracht tot publicatie, aldus kardinaal Fernández.

‘Ernst en centraliteit van het thema’

Met zijn vijf jaar durende voorbereiding, schrijft hij, “weerspiegelt het document dat voor ons ligt de ernst en centraliteit van het thema waardigheid in het christelijke denken.”

Het document schaart de doodstraf onder schendingen van “de onvervreemdbare waardigheid van elke persoon, ongeacht de omstandigheden” en roept op tot respect voor de waardigheid van mensen die gevangen zitten.

Tegen homodiscriminatie en ‘gendertheorie’

In de verklaring wordt discriminatie van lhbti’ers veroordeeld en in het bijzonder situaties waarin mensen “uitsluitend vanwege hun seksuele geaardheid worden opgesloten, gemarteld en zelfs beroofd van het leven”.

Maar het veroordeelt ook de “gendertheorie” als “extreem gevaarlijk omdat het verschillen teniet doet in zijn claim om iedereen gelijk te maken”.

‘Samenleving zonder seksuele verschillen’

De katholieke Kerk, aldus de verklaring, leert dat “het menselijk leven in al zijn dimensies, zowel fysiek als spiritueel, een geschenk van God is. Dit geschenk moet met dankbaarheid worden aanvaard en in dienst worden gesteld van het goede.”

Met een verwijzing naar paus Franciscus’ exhortatie Amoris Laetitia, stelt de verklaring dat de genderideologie “een samenleving zonder seksuele verschillen voor ogen heeft en daarmee de antropologische basis van het gezin elimineert.”

Geslachtsverandering

Ook geslachtsveranderende ingrepen vormen volgens het document een bedreiging voor “de unieke waardigheid die de persoon heeft ontvangen vanaf het moment van conceptie”.

Dit sluit echter niet de mogelijkheid uit “dat een persoon met genitale afwijkingen die al duidelijk zijn bij de geboorte of die zich later ontwikkelen, ervoor kunnen kiezen om hulp te krijgen van professionals in de gezondheidszorg om deze afwijkingen op te lossen.”

Veranderend taalgebruik

Het Vaticaan waarschuwt ook voor de implicaties van het veranderen van taal over menselijke waardigheid, en noemt als voorbeeld diegenen die de uitdrukkingen “persoonlijke waardigheid” of “de rechten van de persoon” voorstellen in plaats van “menselijke waardigheid”.

In veel gevallen wordt “een ‘persoon’ alleen begrepen als ‘iemand die in staat is om te redeneren’. Ze stellen dan dat waardigheid en rechten worden afgeleid uit de individuele capaciteit voor kennis en vrijheid, die niet alle mensen bezitten. Zo zou, volgens hen, het ongeboren kind geen persoonlijke waardigheid hebben, net zomin als een oudere persoon die afhankelijk is van anderen, of een individu met een geestelijke handicap.”

De katholieke Kerk daarentegen “staat erop dat de waardigheid van elke menselijke persoon, juist omdat ze intrinsiek is, onder alle omstandigheden blijft bestaan.”

Abortus

De acceptatie van abortus, zegt de Kerk, “is een veelzeggend teken van een uiterst gevaarlijke crisis van het morele verstand, dat steeds minder in staat is om onderscheid te maken tussen goed en kwaad, zelfs wanneer het fundamentele recht op leven op het spel staat”.

“Geplande abortus is het opzettelijk en rechtstreeks doden, op welke manier dan ook, van een menselijk wezen in de beginfase van zijn of haar bestaan, dat zich uitstrekt van de conceptie tot de geboorte”, staat er.

Draagmoederschap

Het document herhaalt ook de oproep van paus Franciscus voor een wereldwijd verbod op draagmoederschap, dat volgens hem “een ernstige schending is van de waardigheid van de vrouw en het kind, gebaseerd op de uitbuiting van situaties van materiële behoeften van de moeder”.

Draagmoederschap, aldus de paus, verandert de legitieme wens van een koppel om een kind te krijgen in “een ‘recht op een kind’ dat de waardigheid van dat kind als ontvanger van het geschenk van het leven niet respecteert.”

Armoede, oorlog en migratie

Extreme armoede, de marginalisatie van mensen met een handicap, gewelddadige online aanvallen en oorlog schenden ook de menselijke waardigheid, aldus het document.

Hoewel het document het recht van naties erkent om zich te verdedigen tegen een agressor, benadrukt het dat gewapende conflicten “problemen niet zullen oplossen, maar alleen vergroten. Dit punt is nog belangrijker in onze tijd waarin het heel gewoon is geworden dat zoveel onschuldige burgers omkomen buiten de grenzen van een slagveld.”

Over de kwestie van migranten en vluchtelingen zegt het dicasterie dat hoewel “niemand ooit openlijk zal ontkennen dat het mensen zijn”, veel migratiebeleid en populaire houdingen ten opzichte van migranten “kunnen laten zien dat we hen minder waard, minder belangrijk, minder menselijk vinden.”

Euthanasie

De bevordering van euthanasie en hulp bij zelfdoding, aldus de verklaring, “maakt gebruik van een verkeerd begrip van menselijke waardigheid om het concept van waardigheid tegen het leven zelf te keren”.

“Zeker, de waardigheid van mensen die ernstig of terminaal ziek zijn vraagt om alle passende en noodzakelijke inspanningen om hun lijden te verlichten door passende palliatieve zorg en door het vermijden van agressieve behandelingen of disproportionele medische procedures.”

‘Intrinsiek en onvervreemdbaar’

Maar het document benadrukt ook dat “lijden er niet toe leidt dat de zieken hun waardigheid verliezen, die intrinsiek en onvervreemdbaar van hen is”.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Medisch Contact, 12 maart 2024

Een ruime meerderheid van de artsen en geneeskundestudenten die de MC-poll invulden, wil dat het recht op abortus beter beschermd wordt en als zorg wordt beschouwd in plaats van een misdrijf. ‘Medisch gezien willen we ook niet terug naar breinaaldabortussen.’

Lees de reacties van COMECE en de Pauselijke Academie voor het Leven

Katholiek Nieuwsblad, 7 maart 2024
door Hendriëlle de Groot

Steeds meer mensen krijgen euthanasie vanwege ondraaglijk en uitzichtloos psychisch lijden, wat breed wordt uitgemeten in de media. Vier psychiaters vertellen over hun worsteling met dit precaire thema en de beperkingen van het systeem.

Zorgvuldig weegt de Vlaamse psychiater Dirk De Wachter zijn woorden. “Het is moeilijk om er in de media over te spreken”, zegt hij over het euthanasievraagstuk. “Er is snel sprake van polarisatie: men is voor of tegen. Het wordt op weinig subtiele wijze gebracht.”

“Dit is een heel precair onderwerp, waar we in de beslotenheid van de consultatieruimte met veel geduld en voorzichtigheid proberen om begripvol te zijn, in plaats van de ramen open te zetten en met een megafoon te roepen of iemand wel of geen euthanasie mag.”

Ondraaglijk lijden

Nederland is een van de weinige landen ter wereld waar euthanasie vanwege psychisch lijden mogelijk is. Er moet sprake zijn van ondraaglijk lijden, wilsbekwaamheid, uitzichtloosheid en een weloverwogen verzoek om euthanasie. Een tweede psychiater moet het euthanasieverzoek beoordelen.

“Wij passen die criteria heel streng toe, strenger dan de wet het voorschrijft”, zegt De Wachter. “Als het gaat om psychisch lijden, wordt daar heel zorgvuldig over nagedacht.”

‘Vertrouwen in de medemens verloren’

In oktober en november 2023 was er in de media aandacht voor een zeventienjarig meisje dat euthanasie kreeg. “Jonge mensen maken neurobiologisch gezien nog een ontwikkeling door”, aldus De Wachter. In de instelling waar hij werkt, is de leeftijdsgrens om deze reden verhoogd naar 25 jaar, maar landelijk gezien is dat 18 jaar.

Een ander criterium is dat mensen minstens een jaar in zorg moeten zijn. Er geldt een tweesporenbeleid: parallel aan de euthanasieaanvraag loopt een zorgtraject. “We gaan er met grote bedachtzaamheid mee om. Dit mag nooit iets gewoons of evidents worden.”

De Wachter werkt al 35 jaar als psychiater en ziet welke ontwrichtende gevolgen een psychiatrische aandoening op iemands leven kan hebben. “Wat mij nog het meest treft, zijn mensen die op jonge leeftijd ernstig misbruikt zijn en alle vertrouwen in zichzelf en in de medemens verloren hebben. Zij zijn tot in het diepst van hun existentie geschonden. Dan kan euthanasie met heel veel nuance en voorzichtigheid overwogen worden.”

Oplossing

De Nederlandse psychiater en hoogleraar Jim van Os ziet het euthanasievraagstuk als een “onoplosbaar maatschappelijk probleem”. “In Nederland probeert men het met wetgeving te regelen. Dat is moeilijk, andere landen doen dat niet.”

“Zodra je een wettelijke mogelijkheid hebt, zien mensen dat als oplossing. Op een gegeven moment kan zo’n oplossing zich vastzetten in het hoofd van iemand die psychisch lijdt. De dood kan dan een vaste overtuiging worden”, zegt Van Os.

Hoe kun je als psychiater beoordelen of iemand uitzichtloos lijdt? “Dat is heel subjectief, je probeert daar samen uit te komen. Elk individueel geval is weer anders. We moeten accepteren dat niet alles is op te lossen met wetgeving”, vindt hij.

Tekortkomingen

Een euthanasieverzoek kan indirect het gevolg zijn van tekortkomingen in de zorg. “Ik zie een euthanasieverzoek vaak als bijverschijnsel van onze manier van werken.” Van Os noemt het voorbeeld van jonge meiden, die twintig therapiesessies krijgen voor hun eetstoornis en vervolgens twintig voor depressie. “Maar wat daaronder ligt, is dat relationele zorg niet beschikbaar is. Ze hebben behoefte aan menselijk contact en een herstelomgeving.”

Wat te vaak gebeurt, is dat de focus ligt op het uitroeien van de symptomen, bijvoorbeeld het bereiken van een gezond gewicht bij iemand die lijdt aan anorexia. “Er wordt onvoldoende gekeken naar de existentiële vraag die eronder ligt. We hebben de zorg tot een ’technisch product’ gemaakt. Onder invloed van de marktwerking komen mensen in de knel. Ze vinden het bestaan niet meer de moeite waard.”

Van Os vindt dat er meer moet worden gekeken naar hoe mensen een zinvol bestaan kunnen opbouwen. “Er wordt altijd naar euthanasie gekeken door een medische bril. Nergens wordt gekeken of die persoon een behandeling heeft gehad in een setting waar hoop en lotgenotencontact zijn.”

‘Verlossen’

Ook psychiater Esther van Fenema worstelt met het thema euthanasie. “Je merkt dat de druk vanuit de samenleving groot is om te ‘verlossen’. Het is een erg ingewikkelde kwestie. Het maakt mij verdrietig. Ga liever je energie steken in het behandelen van die mensen”, zegt ze.

Over de toegenomen media-aandacht: “Het ‘promoten’ van die uitgang, of eigenlijk het etaleren van de behandelrichtlijn, vind ik heel treurig. Ik denk dat we met elkaar deze ongelooflijk moeilijke besluitvorming moeten afwegen, het met elkaar moeten dragen.”

Het is moeilijk om zicht te krijgen op de oorzaken van het toenemend aantal patiënten dat euthanasie krijgt. Van Fenema denkt dat de lange wachtlijsten voor bijvoorbeeld behandeling van complexe PTSS (posttraumatische stressstoornis) ervoor kunnen zorgen dat mensen het niet meer zien zitten.

“Als dit in de oncologie zou spelen, bijvoorbeeld lange wachtlijsten voor kinderen met kanker, zou de wereld te klein zijn. Er is onvoldoende onderzoek gedaan naar de vraag of mensen verwijtbaar komen te overlijden door onvoldoende zorg, maar het heeft wel verband met elkaar”, aldus Fenema.

‘Riskant en gevaarlijk’

Net als Esther van Fenema maakt ook psychiater Frank Koerselman zich grote zorgen om de euthanasiepraktijk in Nederland. Hij is fel tegenstander van euthanasie in de psychiatrie.

“Een hellend vlak is er sowieso”, zegt hij. “Je moet het als arts niet doen, klaar. Dan kom je ook niet in de twijfels terecht. Ik heb in de 35 jaar dat ik psychiater ben, heel ernstige patiënten behandeld, en meer dan eens gedacht: dat komt nooit meer goed. Maar dan kwam het uiteindelijk toch vaak goed.”

‘Geromantiseerd’

“De wind die er waait in de psychiatrie is buitengewoon riskant en gevaarlijk”, vervolgt Koerselman. “Psychiaters denken regelmatig dat ze God zelf zijn. Ze krijgen een grootheidsgevoel dat zij dit mogen doen. De artsen die dit doen, lijken er een soort bevrediging aan te ontlenen die ik afschuwelijk vind. Het wordt geweldig geromantiseerd, er worden soms zelfs hele plechtigheden gehouden.”

Een euthanasieverzoek is niet alleen heel moeilijk te beoordelen; je kunt ook aan het oordeelsvermogen van psychiaters twijfelen, vindt hij. “Psychiatrische ziektes houden in dat mensen door verstoorde gedachten of emoties de situatie niet meer goed overzien. Suïcidaliteit is een belangrijk aspect. Bij suïcidaliteit treedt er bijna altijd bewustzijnsvernauwing op. Ik denk niet dat voldoende psychiaters in staat om zijn dat goed te beoordelen.”

‘Morele chantage’

Het argument ‘moeten mensen dan zo erg lijden?’, dat vaak wordt aangehaald door voorstanders, noemt hij ‘morele chantage’. Ook met het argument dat het lijden verzacht wordt door de euthanasiedood, heeft hij grote moeite. “Psychiaters moeten dat lijden verzachten door bij hun patiënt te blijven, in plaats van die te doden.”

Over de toekomst is hij heel somber gestemd. “Ik strijd al 25 jaar vergeefs tegen deze ontwikkeling. Ik heb familieleden gesproken die het niet eens waren met de euthanasie van een geliefde, maar erbuiten worden gehouden. Hun twijfels worden overstemd. Dat is vreselijk.”

Hij ziet dat de grenzen worden opgerekt. “Elke keer als je denkt: nu is de grens bereikt, dan gaat het nog verder. Het heeft te maken met secularisatie: God en gezag zijn weggevallen, het individu mag het leven bepalen. Er zijn zelfs handboeken over hoe je zelf uit het leven moet stappen.”

Complex probleem, complexe oplossing

Hoe verschillend de opvattingen van psychiaters ook zijn, hun worsteling met het euthanasievraagstuk is duidelijk. Ze lopen aan tegen de beperkingen van het systeem, de marktwerking en de lange wachtlijsten.

Is het tij nog te keren, kan er iets worden gedaan om te voorkomen dat deze trend van het stijgend aantal mensen dat euthanasie krijgt zich doorzet? “De oplossing is heel complex, want het is een complex probleem”, aldus Van Fenema.

“Belangrijk is dat er aan de poort goede diagnostiek wordt gedaan, en dat de financiering op de schop gaat. Zodat er niet de prikkel is om alleen lichte problematiek te behandelen.”

Niet blindstaren op doelmatigheid

Van Os benadrukt de noodzaak van menselijke verbinding. Volgens hem moet de samenleving zich niet blindstaren op de doelmatigheid van behandelingen. “We leven in een controlesamenleving waarin alles maakbaar en meetbaar is. Er zou meer aandacht moeten komen voor verbinding, zodat mensen het leven de moeite waard vinden.”

De Wachter zat in de werkgroep ‘crustatieve zorg’, een vorm van langdurige zorg in België voor mensen met ernstige psychisch lijden. “We moeten mensen met de beste zorg omringen, ook als ze achteruit gaan, wat in sommige diagnostische categorieën zo is. De goede zorg is espoir sans espérance: we blijven hopen, ook als er geen hoop is op verbetering of perspectief.”

Bij een kleine minderheid van de patiënten is dat zo, bijvoorbeeld vanwege schizofrenie, of omdat zij ernstig beschadigd zijn door trauma’s.

“Euthanasie mag nooit een goedkope mogelijkheid zijn om op langdurige zorg te bezuinigen; dat is een verschrikking. We moeten mensen die ‘uitbehandeld’ zijn, wat een verschrikkelijk woord is, toch blijven helpen en ondersteunen met alle mogelijkheden en onmogelijkheden die er zijn.”

Zes wettelijke eisen

Euthanasie bij psychisch lijden komt steeds vaker voor. In 2021 kregen 115 patiënten euthanasie wegens psychisch lijden. In 2019 waren dit nog 68 patiënten. Euthanasie en hulp bij zelfdoding mogen alleen als deze zes eisen uit de wet van toepassing zijn:

1. Vrijwillig en weloverwogen. De vraag moet vanuit de patiënt zelf komen, zonder druk van buitenaf.
2. Uitzichtloos en ondraaglijk lijden. Er is spraken van uitzichtloosheid als de patiënt niet meer kan genezen, onnodig lijdt en dit niet verminderd kan worden. Bij ‘ondraaglijk lijden’ gaat het vooral over hoe de patiënt dit ervaart. De arts moet zich in kunnen leven in de patiënt en diens lijden.
3. Informeren over de situatie en de vooruitzichten.
4. Geen redelijke andere oplossing om het lijden te verminderen. De arts moet samen met de patiënt besluiten dat er geen redelijke andere oplossing is voor de situatie van de patiënt.
5. Raadplegen van een onafhankelijke arts, die de patiënt ziet en beoordeelt of de arts zich heeft gehouden aan de zorgvuldigheidseisen.
6. Medisch zorgvuldige uitvoering.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 5 maart 2024
door Luuk van den Einden

Frankrijk heeft als eerste land ter wereld abortus als een grondwettelijk recht aangewezen. De bisschoppen van het land en het Vaticaan benadrukken daarop dat “er geen sprake kan zijn van het ‘recht’ om een mensenleven te beëindigen”.

Op maandag ging het Franse parlement akkoord met een wetsvoorstel dat abortus in de grondwet aanwijst als een recht. 92 procent van de parlementariërs stemde voor het voorstel, dat daarmee definitief werd aangenomen. Frankrijk is daarmee het eerste land dat abortus als een grondwettelijk recht bestempelt.

‘Aanval op menselijk leven’

Sinds de jaren zeventig is abortus in het land toegestaan. Met de wetswijziging wordt artikel 34 van de Franse grondwet aangepast. Daaraan wordt toegevoegd dat ‘de vrijheid van vrouwen om een abortus te ondergaan’ gegarandeerd is.

Vorige week werd het voorstel ook al door de Franse senaat aangenomen. De Franse bisschoppenconferentie gaf daarop in een verklaring aan dat abortus “een aanval op het menselijk leven blijft” en dat de kwestie “niet alleen vanuit het perspectief van vrouwenrechten bekeken kan worden”.

Vasten en gebed

In hun verklaring erkennen de bisschoppen dat bepaalde moeilijkheden vrouwen kunnen aanzetten tot een abortus, maar tegelijkertijd noemen ze het spijtig dat “steunmaatregelen voor vrouwen die hun kind willen houden” niet in het voorstel besproken zijn. In de verklaring benadrukken de bisschoppen hun nabijheid met “ouders die besluiten hun kind te houden”.

De Franse bisschoppenconferentie had op de dag van de stemming opgeroepen tot vasten en gebed, in de hoop dat dat tot een afwijzing van het wetsvoorstel zou leiden. Ze herhalen nogmaals dat de grondwet “juist de rechten van vrouwen én kinderen centraal zou moeten stellen”.

‘Geen ideologie’

Op maandag publiceerde ook de Pauselijke Academie voor het Leven een verklaring, waarin het Vaticaanse orgaan zijn stem schaarde bij de oproep van de Franse bisschoppenconferentie. “In dit tijdperk van universele menselijke rechten kan er geen sprake zijn van het ‘recht’ om een mensenleven te beëindigen”, aldus de verklaring.

Met een verwijzing naar woorden die paus Franciscus eerder heeft uitgesproken, legt de Pauselijke Academie uit dat “de bescherming van het leven geen ideologie is, maar een menselijke realiteit die alle christenen aangaat – juist omdat zij christenen en mensen zijn”.

“Alle overheden en geloofsgemeenschappen wereldwijd zouden zich moeten inzetten om de bescherming van het leven een prioriteit te maken. Er moeten concrete stappen gezet worden om vrede en sociale gerechtigheid te bevorderen en om toegang tot basisbehoeften, onderwijs en zorg te verzekeren.”

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 14 februari 2024
door Astrid Broeders en Jeanette Pasma, palliatief verpleegkundigen in Hospice Rozenheuvel te Rozendaal

Bewust stoppen met eten en drinken voor een zelfgekozen levenseinde wordt de maatschappij binnengebracht als iets goeds. Een gelovig tegengeluid mag niet ontbreken.

Waarschijnlijk heeft u het een en ander meegekregen over de nieuwe ontwikkelingen in ons land, waarbij bewust stoppen met eten en drinken wordt gebracht als een ‘goede’ manier om te sterven.

In januari is de hernieuwde richtlijn hierover uitgebracht, die onderschreven is door artsenfederatie KNMG en een aantal beroepsverenigingen. Heel laagdrempelig komt dit gedachtegoed als iets ‘goeds’ binnen in de medische wereld.

Wat opvalt is dat het proces beschreven wordt als ieder ander ziektebeeld dat leidt tot de dood, terwijl het toch principieel iets anders is. Het bewust stoppen met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen wordt in de handreiking gelijkgesteld met het weigeren van een behandeling. Daarnaast wordt er benadrukt dat er een verschil is tussen (hulp bij) zelfdoding en iemand bijstaan die bewust stopt met eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen.

Zorgelijke toename

In ons hospice, waar nadrukkelijk geen ruimte is voor euthanasie, zien we een zorgelijke toename van mensen die bewust willen stoppen met eten en drinken om zo het leven snel te beëindigen. Een terminaal zieke gaat vanzelf minder eten en drinken, omdat het lichaam dat niet meer verdraagt. Dit is een natuurlijk proces.

In deze nieuwe ontwikkeling is er iets anders aan de orde. De mensen die worden opgenomen omdat ze stoppen met eten en drinken doen dit meestal vanwege psychisch lijden, vanwege eenzaamheid of uit wanhoop, maar zijn op dat moment niet terminaal ziek.

Daarbij wordt alleen onderbelicht hoe zwaar deze weg in feite is. In de praktijk is het een langzaam en pijnlijk proces waarbij de persoon vaak ook verward raakt en niet kan vasthouden aan de eigen keuze.

Onnatuurlijk proces

Verpleegkundigen die werkzaam zijn in een hospice hebben gekozen voor dit mooie beroep om mensen te begeleiden die terminaal ziek zijn. Het is een plek waar het leven tot de laatste dag geleefd wordt en gestreefd wordt naar een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven.

Dat is fundamenteel iets anders dan mensen begeleiden die zelf kiezen voor een onnatuurlijk en versneld proces van overlijden. Cicely Mary Sounders, de oprichtster van de moderne hospicebeweging, zegt het volgende: “Je doet ertoe omdat jij jij bent, en je doet ertoe tot het einde van je leven. We zullen er alles aan doen om je niet alleen te helpen om vredig te sterven, maar ook om te leven tot je dood.”

Het meest zorgelijk is dat wij in feite zorg onthouden en het beleid ‘niet in de waarheid’ is. Dat klinkt heel veroordelend, maar wij zien het volgende gebeuren: mensen krijgen vreselijke dorst en gaan toch om drinken vragen.

Als je de keuze van deze persoon wilt respecteren, dan blijf je hem voorhouden dat hij wilde stoppen met eten en drinken en dat jij hem moet helpen om het vol te houden. Maar iemand die om drinken vraagt, wil je niets weigeren. Je hoort hier Jezus zeggen: “Ik had honger en jij gaf Mij te eten, ik had dorst en jij gaf Mij te drinken…”

Lijden opheffen

Op een gegeven moment wordt het lijden zó intens dat artsen het acceptabel vinden om te starten met palliatieve sedatie. Om daarmee te starten, moet er echter een ‘refractair symptoom’ zijn (waarbij de behandeling niet effectief is en/of gespaard gaat met onaanvaardbare bijwerkingen, red.). Als mensen stoppen met eten en drinken is er géén sprake van een refractair symptoom. Het lijden kan namelijk worden opgeheven als mensen weer gaan drinken.

Mensen die bewust stoppen met eten en drinken hoeven niet het ingewikkelde traject van een euthanasie-aanvraag te volgen. Het is een autonome keuze, er is geen medisch oordeel nodig maar dat vraagt wel om medische en verpleegkundige ondersteuning.

Hiermee plaats je verpleegkundigen en artsen voor een ethisch dilemma waarin keuzes van de persoon strijdig zijn met onze waarden en normen. De noodzaak is groot dat de Kerk een tegengeluid laat horen.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 5 februari 2024

Het Franse parlement heeft dinsdag groen licht gegeven om het recht op abortus in de Franse grondwet op te nemen. Krap twee weken geleden namen duizenden Franse burgers nog deel aan de Mars voor het Leven in Parijs.

Het plan om toegang tot abortus in de Franse grondwet op te nemen werd in oktober 2023 aangekondigd door president Emmanuel Macron. Franse media duidden dit als een reactie op de het terugdraaien van Roe v. Wade arrest door het Amerikaanse Hooggerechtshof. Daarmee kunnen afzonderlijke Amerikaanse Staten zelf beslissen over het recht op abortus.

Recht op abortus

Kort na de aankondiging uitte aartsbisschop Pierre d’Ornellas van Rennes, ernstige zorgen in een interview met Vatican News. De woordvoerder van medisch-ethische zaken namens de Franse bisschoppen merkte op dat Frankrijk “praktisch het enige land ter wereld zou zijn” dat het recht op abortus in een grondwet verankert.

“Wat gebeurt er als abortus als principe in de grondwet wordt vastgelegd? Betekent dit dat het recht op leven een uitzondering wordt?”, waarschuwt d’Ornellas.

234.000 abortussen in 2022

De aartsbisschop zei verder dat het abortuscijfer in Frankrijk al twee keer zo hoog is als in Duitsland. “Ik denk niet dat het vastleggen van vrije toegang tot abortus in de grondwet het feit zal wegnemen dat het ‘altijd een tragedie’ is.”

In 2022 werden maar liefst 234.000 abortussen in Frankrijk geregistreerd, blijkt uit officiële cijfers. Ten opzichte van 2021 was er sprake van een stijging van 17.000, waarmee het jaar 2022 het hoogst aantal abortussen telt in de laatste dertig jaar.

‘Gegarandeerde vrijheid’

De voorgestelde grondwetswijziging zou “gegarandeerde vrijheid” bieden aan vrouwen om een abortus te ondergaan. Geen van de grote politieke partijen in het Franse parlement trekt het “recht” op abortus in twijfel. Het wetsvoorstel kreeg 493 stemmen voor en 30 tegen.

Mars voor het leven

Frankrijk decriminaliseerde abortus op 17 januari 1975. Elk jaar wordt de Parijse Mars voor het leven gehouden op de derde zondag van januari, ter herinnering aan de datum van de wetgeving.

Dit jaar gingen volgens de organisatoren 15.000 Franse katholieken en pro-life activisten de straat op in Parijs op 21 januari – minder dan twee weken voor de stemming van dinsdag in het Franse Lagerhuis.

Franse senaat

Na de stemming van dinsdag in de Nationale Assemblee moet de Franse Senaat instemmen met precies dezelfde formulering. Die stemming staat gepland voor eind februari.

Paus Franciscus, die herhaaldelijk abortus heeft veroordeeld, sprak over het recht op leven tijdens de vlucht van de Franse stad Marseille naar Rome op 23 september vorig jaar.

‘Je speelt niet met het leven’

In een reactie op de vraag van journalisten of hij de kwestie van euthanasie met Macron had besproken, zei de paus: “Ik heb duidelijk gesproken toen hij naar het Vaticaan kwam. Ik heb hem duidelijk mijn mening verteld. Je speelt niet met het leven, niet aan het begin en niet aan het einde.”

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 2 februari 2024
door Emma Koevoets

Een nieuwe regeling voor actieve levensbeëindiging bij kinderen van 1 tot 12 jaar ging gisteren van kracht. Het gaat om ongeneeslijk zieke kinderen voor wie palliatieve zorg niet genoeg verlichting zou bieden. Moraaltheoloog Lambert Hendriks ziet daarin de neiging om “iedere uitzondering wettelijk af te dekken”.

Kinderen vanaf twaalf jaar zijn volgens de wet wilsbekwaam en mogen medische beslissingen nemen. Voor hen geldt de euthanasiewet al, waardoor ze – samen met hun ouders – kunnen beslissen over hun levenseinde.

Wens van kinderartsen

Deze nieuwe regeling heeft betrekking op een kleine groep van vijf tot tien ongeneeslijk zieke kinderen die ondraaglijk lijden en naar verwachting binnen afzienbare tijd aan hun ziekte zullen overlijden. Ouders en artsen zijn soms van mening dat het leven van deze kinderen onnodig lang gerekt wordt.

Veel kinderartsen in Nederland die betrokken zijn bij de zorg voor ongeneeslijk zieke kinderen wilden dat levensbeëindiging bij deze groep mogelijk werd, meldt Nieuwsuur.

Meer afstandelijke rol

De regeling bepaalt dat ondraaglijk en uitzichtloos lijden niet anders kan worden opgelost. Voor artsen is het cruciaal dat het Openbaar Ministerie aangeeft geen vervolging in te stellen, op voorwaarde dat alle zorgvuldigheidseisen worden nageleefd.

Meldingen zullen worden beoordeeld door een commissie met passende medische deskundigheid, geleid door een strafrechtjurist. Het OM zal een meer afstandelijke rol innemen.

Wilsonbekwame kinderen

Euthanasie is onder strikte voorwaarden legaal in Nederland, gereguleerd door de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl). Deze wet is niet van toepassing op kinderen van een tot twaalf jaar oud.

De Nederlandse euthanasiewet gaat namelijk uit van wilsbekwaamheid: de patiënt kan zelf om het eigen levenseinde vragen. Deze jonge tot zeer jonge zieke kinderen zijn hier vaak niet toe in staat.

Juist wilsonbekwaamheid bij euthanasie heeft de afgelopen jaren geleid tot veel politiek debat, ook in vergelijkbare situaties met demente ouderen.

Problematisch

De Nederlandse regeling is wereldwijd uniek en gaat het verst in vergelijking met andere landen. In België bestaat al langere tijd de mogelijkheid om het leven van ernstig lijdende, ongeneeslijk zieke kinderen te beëindigen, maar daar is het slechts een optie als het kind in staat is mee te beslissen.

Moraaltheoloog Lambert Hendriks zegt deze nieuwe regeling als een typisch voorbeeld van Nederlands denken te beschouwen. “Men wil met alle geweld iedere mogelijke uitzondering in een wet of een regeling afgedekt zien.”

Euthanasie was altijd al een problematisch verhaal is voor wie onvoorwaardelijk aan de eerbied voor het leven vast wil houden, aldus Hendriks. “Hier speelt nog een groter probleem mee: wie beslist er eigenlijk over de dood van deze kinderen? De omgeving? Het kind zelf? In hoeverre kan een kind een dergelijke zwaarwegende afweging maken? Kun je zoiets van een kind vragen?”

Geen beter alternatief

Voorheen kon een arts alleen pijn bestrijden door middel van palliatieve sedatie, waarbij de patiënt met een prik of infuus een slaapmiddel krijgt. Ook kunnen artsen en ouders ervoor kiezen om verdere behandeling, zoals medicatie, stop te zetten.

Een radicalere optie is versterven, waarbij het toedienen van eten en drinken wordt gestaakt. Hoewel al deze maatregelen de dood kunnen bespoedigen, kan het stervensproces van een kind toch nog dagen tot zelfs weken duren.

De nieuwe regeling stelt dat het ondraaglijke en uitzichtloze lijden niet op andere wijze kan worden verlicht en dat levensbeëindiging mogelijk is wanneer dit voor arts en ouders het enige redelijke alternatief is.

‘Niet de oplossing’

Hendriks denkt dat deze regeling ongetwijfeld als effect zal hebben dat er in vele situaties – veel meer dan nu – overwogen zal worden of euthanasie bij kinderen niet de oplossing zou moeten zijn.

Hij wijst er op dat er nog te vaak sprake is van tekorten in de zorg, ook in de kinderzorg, en van een niet adequaat omgaan met het bestrijden van pijn en lijden. “Alvorens men het leven van deze kinderen beëindigt, moet daar toch echt eerst naar gekeken worden.”

“En”, voegt hij toe, “als dan echt alle middelen uitgeput lijken te zijn, dan mag nog steeds blijken dat menswaardige zorg te maken heeft met een goed omgaan met het lijden, en niet met het kiezen voor de dood.”

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.