de Volkskrant, 22 maart 2008
door Ellen de Visser
Een stichting van artsen en wetenschappers brengt volgende week een uitgebreide en herziene zelfdodingsgids uit die vrij verkrijgbaar is. De gids, een overzicht van humane wijzen van zelfmoord, was tot nu toe alleen voor hulpverleners beschikbaar.
Nederlands Dagblad, 21 maart 2008
Er zijn aanwijzingen dat artsen sedatie wel degelijk gebruiken als vluchtroute voor euthanasie. Staatssecretaris Bussemaker verzekerde de Kamer deze week nog van niet.
Lees het volledige artikel op de website van de British Medical Journal.
Negatieve gevolgen in de aandacht
Rorate, 4 maart 2008
Met de aankomende landelijke verkiezingen in Spanje en Italië maakt abortus weer deel uit van het debat. Ook buiten deze landen is er de zorg over dit onderwerp. Father John Flynn, medewerker van Zenit – een Vaticaanse nieuwsdienst, verdiepte zich in de recente ontwikkelingen van het debat.
‘Canada herdacht 28 januari jl. dat het twintig jaar geleden is dat de wetgeving rond abortus werd aangenomen. In de Canadese kranten kwam hier uitgebreid aandacht voor. Henry Morgentaler, vertegenwoordiger van ’s land’s bekendste abortuskliniek, liet zich ontvallen dat ‘deze strijd zin gaf aan zijn leven’. Met een half miljoen zwangerschappen per jaar, betekent dit daar dat tegenover elke 3 pasgeborenen, 1 abortus staat, aldus father John Flynn.
‘Voor sommige activisten gaat dit niet ver genoeg.’ In een krantenartikel maakt Sanda Rodgers, rechtenprofessor aan de universiteit van Ottawa, duidelijk dat er nog veel barrières zijn te gaan wat betreft abortus. In een ander commentaar laat Michael Coren weten dat in de afgelopen twee decennia bijna twee miljoen baby’s door abortus om het leven kwamen en de overheid tegelijkertijd 1 miljard dollar openbaar geld hier aan besteed heeft terwijl men op andere medische procedures bezuinigde.
Overlevingskans
Ondertussen discussieert men in Groot-Brittannië over de 24-wekengrens, het tijdstip waartoe abortus gelegitimeerd is wanneer een baby medische problemen heeft. Uit onderzoeksresultaten van het Londen’s universitair ziekenhuis bleek dat de overlevingskans voor te vroeg geboren baby’s – in het bijzonder- is gestegen. Een derde van de pasgeboren tussen de 22 en 25 weken overleefde in de vroege jaren 80. Eind jaren negentig was dit gestegen tot 71 procent, aldus de ‘Telegraph Newspaper’ van 1 feb.
Op 4 februari publiceerde ‘The Daily Mail’ dat een significant aantal baby’s abortus overleeft. Dit artikel was gebaseerd op statistieken van een officieel rapport door vertrouwelijk onderzoek. In een jaar tijd overleefden 66 zuigelingen de abortusprocedure. ‘Ze waren in staat om zelfstandig te ademen en de helft bleef een uur in leven’, aldus de krant. Julia Milington, van de Pro-Life alliantie, liet de krant weten: ‘Het feit dat baby’s zo laat nog worden geaborteerd in de zwangerschap wanneer ze in staat zijn om kans te maken om te overleven, zou moeten betekenen dat velen ondersteunen dat de uiterste grens teruggebracht wordt.’
Risico op kanker
Naast de dood van de ongeborene, beschadigt abortus de gezondheid van de vrouw. De vraag of abortus een verhoogt risico op borstkanker betekent, wordt onderzocht en lijkt inmiddels bewezen. Patrick Carrol, directeur van het landelijke onderzoeksinstituut ‘Pensioen en en Bevolking’, wees in een artikel van ‘The Actuary’, een vakblad, dat borstkanker onverklaarbaar is gestegen op alle leeftijden sinds de jaren 70. ‘Een van de bekende risicofactoren, zou de hormonale zwangerschap zijn.’ Dit komt er op neer dat de borstcellen vatbaarder zijn voor kanker wanneer de zwangerschap wordt afgebroken en de hormonen een afgebroken ontwikkeling doormaken.
Bij 53 % van de abortusgevallen betreft het nog kinderloze vrouwen, aldus Carroll. ‘Het krijgen van het kind, geeft dus een toegenomen bescherming tegen borstkanker.’ Carroll onderzocht de cijfers van abortus en vruchtbaarheid en concludeerde dat zij de beste voorspellers zijn voor het verloop van borstkanker.
Father John Flynn schrijft verder dat de media zwijgt over de gevaren die abortus met zich meebrengt. ‘Ook onderzoek door Amerikaanse artsen en chirurgen op data van 8 Europese landen laat zien dat de kans op borstkanker stijgt bij eerdere abortussen.’ Georgette Forney, medeoprichter van ‘Silent No More’ – een Amerikaans netwerk van mensen die geleden hebben onder abortus – vertelde aan de Washington Times dat het bewijs voor het schadelijke effect van abortus overal te vinden is. Dit wordt gesteund door onderzoek van een universiteit in Virginia. Na 45.000 geboortes te hebben onderzocht, trekt men de conclusie dat elke miskraam of abortus het risico op onvoldragenheid en ondergewicht van een volgende zwangerschap verdrievoudigd, aldus de verslaggeving in de Londense Times.
Het leven als fundamenteel recht
Tenslotte spreekt paus Benedictus XVI zich regelmatig uit tegen abortus: ‘ Het fundamentele menselijke recht, dat elk recht overtreft, is het recht op het leven zelf’, tijdens zijn bezoek aan Wenen afgelopen jaar. De paus waarschuwde dat elk leven begint bij zijn conceptie totdat het natuurlijke einde intreedt. ‘Abortus is geen menselijk recht, het is het tegenovergestelde.’
Tertio, 20 februari 2008
door Peter Vande Vyvere
Mogen fertiliteitscentra jonge vrouwen – in casu studentes – tegen betaling proberen aan te zetten tot eiceldonatie? En moet je ook niet de donatie van andere organen en weefsels – nieren, lever, bloed – tegen betaling stimuleren? De Antwerpse hoogleraar medisch recht Thierry Vansweevelt pleitte vorige week in De Morgen voor een gereglementeerde betaling van orgaandonoren. Altruïsme alleen levert niet genoeg donororganen op. Een wettelijke prijsbepaling kan dat tekort oplossen en meteen de vlucht naar het buitenland, waar in het commerciële circuit organen te koop zijn, tegengaan.
Maar niet iedereen ziet dat zo. Elke betaling die verder reikt dan onkostenvergoeding of compensatie van werkonbekwaamheid, maakt van armen wandelende organenbanken, merkte Open VLD-senator en arts Patrik Vankrunkelsven op. Ook bio-ethicus Guido Pennings van de Universiteit Gent huldigt die visie (zie Tertio nr. 408).
De woordenstrijd over orgaandonatie speelt zich op een ethisch mijnenveld af. Allereerst moeten we in onze beoordeling een onderscheid maken tussen eicelen spermadonatie en het afstaan van andere organen en weefsels. Het eerste blijft, ondanks zijn wettelijk karakter, toch erg betwistbaar. Kunnen we de maakbaarheid van de mens wel zo ver drijven? Impliceert de kinderwens automatisch een recht op biologische kinderen? En wat betekent het voor de identiteitsontwikkeling van een kind te weten dat het de vrucht is van donorschap? De christelijk-ethische traditie bejegent die kwestie met recht erg sceptisch. Donatie van andere organen is natuurlijk wel lofwaardig omdat je er mensenlevens mee redt. Maar op commerciële basis – tegen betaling – moet het worden vermeden omdat dit tot regelrechte uitbuiting van armen en zwakken leidt. Daarin heeft Vankrunkelsven volkomen gelijk. Het doel heiligt de middelen niet. Je kunt het menselijk lichaam nooit instrumentaliseren, laat staan commercialiseren. Misbruiken in het buitenland moeten we op een hoger politiek niveau bestrijden.
Orgaandonatie is en blijft een daad van naastenliefde. Hoe cynisch en hopeloos is een samenleving die daarvoor haar toevlucht zoekt in de commercie? Er zijn best andere vormen van sensibilisering mogelijk. De overheid, het onderwijs, het vormingswerk, de jeugdbeweging en de kerk kunnen naast campagnes voor derdewereldhulp en kankerbestrijding ook acties voor gratuit donorschap opzetten en versterken.
Het christelijk geloof kan daarbij zeker inspireren. De katholieke ethiek houdt een warm pleidooi voor orgaandonatie, maar beklemtoont dat de instemming vrij en gewetensvol moet gebeuren en altijd moet berusten op het motief van de liefde. Dat laatste dreigt soft te klinken in een hypergespecialiseerde medische wereld. Ten onrechte. Medische ethiek heeft alles te winnen bij een cultuur van de liefde.
Christelijke gemeenschappen proberen uitdrukkelijk zo’n cultuur gestalte te geven. Ze moeten dan ook volop hun stem laten horen in het actuele medische debat. Organen schenken ten bate van het leven: ja. Je lichaam verkopen: neen.
Overgenomen met toestemming van Tertio.
Tertio, 6 februari 2008
door Peter Vande Vyvere
Het VTM-nieuwsprogramma Telefacts bracht vorige week het ontluisterende verhaal van een vrouw die zich via het internet tegen 25.000 euro als draagmoeder aanbood. Consternatie alom wegens zoveel onbeschaamde geldzucht. Maar al te weinig kwam de grond van het ethische probleem ter sprake.
Een draagmoeder is een vrouw die zwanger wordt ten behoeve van paren die langs de natuurlijk weg geen kinderen kunnen krijgen. Meestal door ‘inplanting’ van een zaadcel en/of eicel van de wensouders. De vrouw uit de Telefacts-reportage was het zichtbaar om plat geldgewin te doen, op de kap van mensen die naar een ultiem middel grijpen om hun kinderwens te vervullen. Blijkbaar komen zulke commercieel gemotiveerde demarches vaker voor. Daarom gaan terecht stemmen op om de kwestie juridisch te regelen.
Ons land kent geen wet op het draagmoederschap. Italië, Duitsland en Zwitserland verbieden de praktijk helemaal. Andere landen zoals Groot-Brittannië, Nederland en Oostenrijk laten het toe, maar onder strenge voorwaarden. In de Verenigde Staten is de praktijk sterk gereguleerd, maar in handen van marktgerichte bedrijven die op commerciële basis bemiddelen tussen de wensouders en de draagmoeder.
In ons land ligt een wetsvoorstel op tafel van Myriam Vanlerberghe en Marleen Temmerman (SP.A) dat commercieel draagmoederschap wil bannen. Ook de CD&V-senator Wouter Beke diende met enkele collega’s een wetsvoorstel in. Dat gaat uit van een principieel verbod op draagmoederschap: de moeder die een kind baart, blijft altijd – zoals in het huidige afstammingsrecht – de juridische moeder. Het voorstel kant zich tegen de ‘contractualisering van de verhoudingen’, tegen de ‘verzakelijking van de houding tegenover het menselijk lichaam, de voortplanting en de zwangerschap’. Een principieel neen dus tegen draagmoederschap. Punctuele, zeldzame uitzonderingen kunnen een oplossing vinden door de adoptiewetgeving, meent Beke.
Het heeft iets geruststellends dat media, publieke opinie en politiek krachtig reageren tegen de commercialisering van de vruchtbaarheid en van de intiemste menselijke relaties. Tegelijk getuigt onze cultuur van mededogen, van groot medeleven met paren die geen kinderen kunnen krijgen. Terecht worden hun pijn, gemis en verdriet ernstig genomen. Het is dan ook begrijpelijk dat technisch-wetenschappelijke verworvenheden worden ingezet om dat te verhelpen. Maar laten we de vraag toe of bepaalde ‘oplossingen’ toch niet in conflict komen met fundamentele waarden?
Spontaan redeneren we: als er geen commercie mee is gemoeid, moet draagmoederschap toch kunnen: dan is dat toch een daad van naastenliefde. Maar heiligt het doel de middelen? Komen wezenlijke menselijke waarden dan niet in het gedrang?
Dat is alvast de zorg van de katholieke kerk als ze huivert voor draagmoederschap, hetzij uit commerciële, hetzij uit filantropische motieven. De christelijk-katholieke ethiek plaatst boven alles het recht van het kind te worden geboren uit een vader en een moeder die het kent en die – idealiter – met elkaar zijn getrouwd. In zo’n ‘natuurlijke’ en menselijke context gedijt een kind het best. De techniek mag die oorsprong en bestemming van de menselijke persoon nooit overheersen. Het klinkt tegendraads, maar geeft wel te denken: de menselijke vruchtbaarheid is niet zomaar exploiteerbaar om ons van dienst te zijn.
Is het een wereldvreemde opvatting dat een kind niet tot de categorie van het ‘moeten’ behoort, maar tot die van het ‘krijgen’? Dat een kind met andere woorden geen eigendomsobject is en er bijgevolg ook geen ‘recht op een kind’ bestaat? Als we dat hardvochtig vinden tegenover mensen die onvrijwillig kinderloos blijven, is dat misschien wel omdat we gefixeerd zijn op biologische vruchtbaarheid en te weinig notie hebben van geestelijke vruchtbaarheid. Niet weinig kinderloze paren zetten zich met volle overgave in voor anderen, ten dienste van een meer menselijke samenleving. Velen beleven ook een diepe relationele en spirituele vruchtbaarheid door – veelal verlaten – kinderen te adopteren.
De discussie over het draagmoederschap brengt een wezenlijke zinvraag aan de oppervlakte, een vraag die doorzindert in vele ethische discussies van onze tijd: hoe maakbaar is het geluk? Het christendom laat daarover vandaag een profetische stem klinken. Niet door de menselijke vrijheid en creativiteit te fnuiken, maar door ze te verbinden met het besef dat het mooiste in het leven gave is. Die wijsheid strekt ook tot lering van de wetgever.
Overgenomen met toestemming van Tertio.
Californian company Stemagen announced on Thursday, 17 January, that it had cloned five human blastocytes (5 to 7-day-old embryos) using adult skin cells and 25 eggs harvested from donors. The researchers had the results verified to ensure they were clones – which proved true for three out of the five embryos – and in so doing, destroyed the embryos.
Through this experiment, the researchers hope to obtain a continuous line of human embryonic stem cells.
“Although this study is an important step in the creation of stem cells for therapeutic cloning, a lot of work still remains to be done to confirm these results and their applications,” pointed out Andrew French, lead author on the paper published in Stem Cells. He also called for caution after the scandal created by the Korean Hwang Woo-Suk who announced he had cloned human embryos in 2004 and extracted embryonic stem cells from them. Dr Hwang’s data had in fact been fabricated.
In 2005, researchers at the University of Newcastle announced they had cloned a human embryo for the first time in Great Britain.
For Bishop Elio Sgreccia, president of the Pontifical Academy for Life, this experiment is “the worst kind of manipulation of the human being, which thereby becomes an object of research”, especially as there are other ways of obtaining pluripotent cells and “until now [embryonic research, editor’s note] has not had any success”.
Vandaag heeft Paus Benedictus XVI mgr.dr. W.J. Eijk, bisschop van het bisdom Groningen-Leeuwarden en voorzitter van de Stichting Medische Ethiek, benoemd tot aartsbisschop van het aartsbisdom Utrecht.
Het bestuur van de Stichting Medische Ethiek feliciteert haar voorzitter van harte met deze benoeming. Tevens roept het bestuur een ieder op te bidden dat de kracht van de Heilige Geest mgr. Eijk mag steunen bij het uitoefenen van zijn ambt.
Bestuur Stichting Medische Ethiek
Medisch Contact, 7 december 2007
door dr. G. Kleiverda, gynaecoloog Flevoziekenhuis Almere
Voor de tweede maal richt G. Kleiverda zich tot het kabinet Balkenende IV met de mededeling dat “het recht op abortus” in het gedrang zou komen door de Ethiekbrief van het kabinet. Aan de rechten van het ongeboren kind gaat mw. Kleiverda geheel voorbij. Mw. Kleiverda verwoordt geenszins het standpunt van de Stichting Medische Ethiek. De link naar haar artikel wordt hier weergegeven om duidelijk te maken welke discussie er in de maatschappij gevoerd wordt.
Tertio, 5 december 2007
door Katrien Verreyken & Jan De Volder
Mogelijke uitweg uit ethische controverse
Een nieuwe wetenschappelijke doorbraak vergroot de kans dat op termijn geen embryo’s meer moeten worden gebruikt bij het aanmaken van stamcellen. ‘Dat vermindert de conflictstof met Rome,’ zegt Mark Waer, vice-rector van de KU Leuven. ‘Dat maakt de druk op de vermarkting van het vrouwelijk lichaam minder,’ vindt bio-ethicus Guido Pennings.
Twee onafhankelijke teams van onderzoekers – van de universiteiten van Kyoto (Japan) en van Wisconsin-Madison in de Verenigde Staten – zijn erin geslaagd menselijke huidcellen te herprogrammeren tot cellen met dezelfde eigenschappen als embryonale stamcellen. Met die doorbraak – die uiteraard nog in haar kinderschoenen staat – is een belangrijke nieuwe bron van uiterst flexibele stamcellen aangeboord. De huidcellen die in plaats van de embryonale cellen worden gebruikt, blijken tot elk type cel te kunnen uitgroeien. Verwacht wordt dat ze op termijn kunnen worden gebruikt om allerlei ziektes waaronder diabetes en Parkinson te behandelen.
Cruciaal verschil met vroeger is dat de wetenschappers dit keer maar vier genen hoefden toe te voegen aan de huidcellen. De genen herprogrammeerden de chromosomen van de huidcellen en brachten de volwassen cellen terug tot een ‘maagdelijke’ of ‘embryonale’ toestand. Het resultaat zijn ‘induced pluripotent cells’ (iPC’s) die dezelfde kenmerken hebben als de omstreden embryonale stamcellen.
Geen embryo’s
Tot nu toe kon je zulke ultraflexibele menselijke cellen alleen maar krijgen uit een embryo van enkele dagen oud, dat daarvoor moest worden vernietigd. Er moest immers genetisch materiaal van een lichaamscel worden ingebracht in een eicel zonder kern. Die eicel werd gestimuleerd om uit te groeien tot een embryo. Dat werd dan op zijn beurt ontmanteld om de flexibele stamcellen eruit te halen. Het procédé om genetisch materiaal in te planten in een eicel en die te laten delen, komt neer op klonen, voor medisch gebruik ‘therapeutisch klonen’ genoemd.
Met deze nieuwe methode heb je noch therapeutisch klonen, noch vrouwelijke eicellen, noch embryo’s nodig. De huidcellen van de patiënt volstaan. Veel wetenschappers – onder wie hoogleraar Mark Waer van het departement Experimentele Geneeskunde van de KU Leuven, en de Gentse bio-ethicus Guido Pennings – beschouwen dit als een beloftevol spoor. De Leuvense stamcelexperte Catherine Verfaillie heeft er alle vertrouwen in dat het niet lang zal duren om de methode te perfectioneren.
Katholieke reacties
Voor het Vaticaan was het gebruik van embryo’s voor stamcelonderzoek tot op vandaag een groot geschilpunt met een universiteit als die van Leuven, die het etiket katholiek heeft maar deze ethisch omstreden technieken – weliswaar onder voorwaarden – toch toepaste.
“Deze nieuwe ontdekking kan de gesprekken met Rome positief beïnvloeden,” gelooft Waer, die tevens vice-rector van de KU Leuven is. “Als deze inzichten worden bevestigd, zal het op termijn niet meer nodig blijken te experimenteren met embryo’s.”
In Rome en in de rest van de katholieke wereld wordt dit soort ontwikkelingen met argusogen gevolgd. Pater Thomas Berg, directeur van de Amerikaanse katholieke think-tank Westchester institute, reageerde alvast onmiddellijk na de bekendmaking enthousiast. “Deze enorme stap vooruit maakt het mogelijk eventueel levensreddend biomedisch onderzoek te verzoenen met respect voor embryonaal menselijk leven. Sinds het debat over het embryovernietigende stamcelonderzoek begon, wisten we dat het beste antwoord op de ethische impasse een ontdekking zou zijn die het mogelijk maakt aan stamcelonderzoek te doen zonder het embryo te vernietigen of te beschadigen. Nu hebben we dat antwoord.”
Ook de Australische bisschoppen reageerden meteen euforisch na de bekendmaking van de doorbraak. Voor de woordvoerder van het aartsbisdom Sydney, Anthony Fisher, hebben deze hergeprogrammeerde huidcellen alle gewenste eigenschappen van embryonale stamcellen, maar zijn ze ethisch probleemvrij. De voorzitter van de Australische bisschoppenconferentie, Philip Wilson, hoopt dat de Australische regering nu verdere wetten die het klonen of de vernietiging van menselijk leven voor stamcelonderzoek toelaten, een halt zou toeroepen.
Ondertussen begroette ook het Vaticaan de doorbraak in het onderzoek op embryonale stamcellen. De voorzitter van de Pauselijke academie voor het Leven, bisschop Elio Sgreccia, juicht de evolutie toe: “Het lijkt erop dat het nieuwe onderzoek dat zich nu aftekent, geen ethische problemen oplevert.” De kerkleider spreekt zich evenwel uit tegen ‘ethisch machiavellisme’: onderzoek op stamcellen was in het verleden vaak erg duur en leverde ondanks de grote aandacht ontgoochelend weinig resultaat op. De nieuwe technieken lijken ook de meest economische te zijn en ze tasten de menselijke waardigheid niet aan. Sgreccia herinnert eraan dat de kerk nooit tegenstander was van wetenschappelijke vooruitgang. “Wij waren nooit gekant tegen het doel, wel tegen de middelen.”
Waer bevestigt dat standpunt. Hij was aanwezig op de voorgaande gesprekken in Rome en benadrukt de competentie van de gesprekspartners en de constructieve sfeer van de gesprekken. “We hadden er op voorhand een beetje schrik van, maar we troffen in Rome mensen aan die goed op de hoogte zijn van de ontwikkelingen en die het debat daarover open durven aan te gaan. Wij hebben begrip voor hun argumenten en zij ook voor de onze.”
Volgens Waer ligt een van de moeilijkheden in het feit dat de Heilige Stoel universeel geldende regels moet uitvaardigen en daarbij de hele wereld voor ogen moet houden. “Zo is in ons land de ethische en democratische controle veel ernstiger dan in vele andere landen. Daar zal niet zo snel worden overgegaan tot het klonen van mensen of wat dan ook. Maar in dictaturen of prille democratieën zoals in Latijns-Amerika kan dat anders liggen.”
Niet verrast
Over de recente ontdekking van het Japanse en Amerikaanse team tonen noch Pennings noch Waer zich verrast. “We wisten al langer dat die groepen bezig waren met het winnen van stamcellen uit perifere cellen,” zegt Pennings. “Alleen lukt het nog niet die cellen gericht tot de menselijke cel die je wilt bekomen, te laten uitgroeien. Op dit moment is het nog altijd effici-enter de tussenstap te maken via de embryonale stamcellen. Als zou blijken dat elke cel zich potentieel tot regeneratieve geneeskunde zou kunnen lenen, betekent dat een enorme stap vooruit. Dan wordt het mogelijk alle orgaanfalen te corrigeren. Je kan dan immers je geherprogrammeerde – ‘gededifferentieerde’ – huidcel sturen naar een hartstamcel, een pancreasstamcel, een leverstamcel, enzovoort.”
“De doorbraak in dit onderzoek ligt in het verlengde van wat Verfaillie al eerder aantoonde in verband met uit beenmerg gewonnen stamcellen,” vult Waer aan. “Deze resultaten wijzen in dezelfde richting. Meer nog, drie van de vier genen die de Japanners activeerden, komen overeen met die van het onderzoek van Verfaillie.”
Waer is net als Pennings voorzichtig opgetogen over de wetenschappelijke evolutie. ” Het zou kunnen dat deze volwassen stamcellen zelfs beter blijken te zijn dan embryonale stamcellen. Want omdat ze eigen zijn aan de patiënt, leiden ze niet tot afstotingsverschijnselen. Bovendien maakt de herprogrammeringstechniek kloontechnieken en het gebruik van eicellen overbodig. Een bijkomend probleem van de embryonale stamcellen was dat ze zich gemakkelijk tot tumoren ontwikkelden, net omdat ze zo dynamisch zijn. Het is uitkijken hoe gevoelig die huidcellen daarvoor zullen zijn.”
Toch embryo’s
Toch blijft volgens Pennings in dit stadium ook het winnen van embryonale stamcellen nog nodig. “Je moet nu eenmaal een vergelijkingspunt hebben,” vindt hij. “Om te leren hoe dingen werken kun je bijna niet anders dan met embryonale stamcellen te werken. Met de kennis daaruit kunnen we dan mogelijk met niet-embryonale stamcellen aan de slag gaan. Omdat op dit punt in het onderzoek niemand met honderd procent zekerheid kan zeggen welke methodes zullen aanslaan, is het beter op alle paarden tegelijk te wedden, tot een techniek echt volledig is verfijnd. We hebben bovendien technieken nodig die technisch op grote groepen kunnen worden toegepast.
De kans is zeer groot dat één techniek met één soort cellen niet alle problemen zal kunnen oplossen. Voor bepaalde genetische aandoeningen bijvoorbeeld moeten waarschijnlijk andere oplossingen worden gezocht en dat is alleen mogelijk indien we over de nodige fundamenteel wetenschappelijke kennis beschikken.”
Waer maakt zich sterk dat er binnen afzienbare tijd klinische toepassingen van de nieuwe techniek zullen zijn. “Het zal nog heel wat jaren duren voor we echt nieuwe organen kunnen creëren. Maar misschien zullen eenvoudigere zaken, zoals spierweefsel, wel makkelijker aan te maken zijn.”
Vragen
Toch blijven vele vragen open: zo zou men diabetespatiënten cellen kunnen laten aanmaken die insuline produceren. “Maar in dat geval kun je beter niet vertrekken met cellen van de patiënt zelf,” meent Waer, “want die aandoening is vaak genetisch bepaald en zo zou je het probleem alleen maar reproduceren. Maar als je cellen van een vreemd organisme inplant, kunnen zich ontstekingen of afstotingsverschijnselen voordoen.”
Er ligt nog veel onderzoekswerk op de plank. Maar de recente onderzoeken tonen aan dat vooruitgang van de wetenschap zelf de ethische impasse kan doorbreken. Een evolutie die in Leuven én Rome wordt toegejuicht.
Kardinaal Danneels verheugd
Ook kardinaal Godfried Danneels is blij met de doorbraak in het stamcelonderzoek: “Dat is inderdaad heel heuglijk nieuws, dat een hele ommekeer zou kunnen brengen in een zware ethische kwestie: de manipulatie van het embryo. Ik verheug me daarover zeer.”
Alleen is het voor de kardinaal nog wachten op de bevestiging en de in praktijkstelling van die nieuwe methode: “Als ze deugdelijk wordt bevonden, valt wellicht een groot ethisch probleem weg: door alternatieven voor stamcelonderzoek met embryo’s te gebruiken, betuigt men – onrechtstreeks – respect voor het statuut van het embryo.”
Volgens Danneels plaatst dit de hele problematiek tussen de universiteit van Leuven en Rome in een ander licht: “Al was vroeger ook al bekend dat het embryoprobleem zich in de toekomst misschien vanzelf zou oplossen. Is Leuven immers niet allang bezig te onderzoeken in welke mate even goede resultaten kunnen worden bereikt met volwassen stamcellen?”
Vermarkting vrouwelijk lichaam
De ethische bezwaren van de katholieke kerk tegen het gebruik van menselijke embryo’s voor stamcelonderzoek hebben alles te maken met respect voor het leven – ook het erg prille – en de vermarkting van het vrouwelijke lichaam. “Het probleem met het gebruik van eicellen voor wetenschappelijk onderzoek, is dat ze afkomstig zijn van vrouwen,” meent Guido Pennings. “Zij zijn nog steeds het zwakke geslacht, kwetsbaar voor elke vorm van uitbuiting, zeker als ze minder kapitaalkrachtig zijn of uit ontwikkelingslanden komen.”
Een discussie die op het UCSIA-congres ‘Van stamcelonderzoek tot eiceldonatie’ volgende zaterdag zeker aan bod zal komen, is of vrouwen moeten worden betaald voor het afstaan van hun eicellen voor wetenschappelijk onderzoek.
Pennings vindt van niet, omdat je zo net de vermarkting van het vrouwelijk lichaam in de hand werkt en uitbuiting stimuleert. Hij vindt dat onze gezondheidszorg geen economische, puur zakelijke business mag worden zoals in de Verenigde Staten, waar vraag en aanbod heersen. Hij constateert in ons land wel een evolutie naar meer efficiëntie in de gezondheidszorg, met managementtheorieën en kosten-batenanalyses, maar bij ons primeren gelukkig nog de ethische boven de economische overwegingen. Vrouwen betalen voor het afstaan van hun weefsel lijkt Pennings niet de optimale oplossing vanuit moreel oogpunt: “Door een prijs te vragen voor menselijk weefsel, ga je ervan uit dat er mensen zijn die deze prijs kunnen betalen. Het kan moreel gezien niet dat wie veel geld heeft, dingen kan kopen waar iedereen eigenlijk recht op heeft. Iedereen moet dezelfde toegang tot de gezondheidszorg hebben. Ik pleit daarom louter voor een vergoeding voor de inspanning, de tijd en de ongemakken, zoals mensen voor klinische onderzoeken of geneesmiddelentests worden vergoed.”
Overgenomen met toestemming van Tertio.
Oorspronkelijke titel: Ontluikend begrip voor levensbeëindiging in Italië
Medisch Contact, 30 november 2007
door S. Moratti, vakgroep rechtstheorie, juridische faculteit, Rijksuniversiteit Groningen
In dit artikel wordt niet altijd duidelijk gemaakt of er sprake is van het staken van een disproportionele levensverlengende behandeling of van echte levensbeëindiging. De schrijver verwoordt niet altijd het standpunt van de Stichting Medische Ethiek. Het artikel wordt weergeven om een inzicht te geven in de maatschappelijke ontwikkelingen in Italië. (webredactie SME)
