Katholiek Nieuwsblad, 10 augustus 2011
door Henk Rijkers
Op de laatste Nexusconferentie wilde gespreksleider Rob Riemen een discussie beginnen over metafysica. Hij werd vierkant uitgelachen door bioloog Lewis Wolpert. Dit soort intellectuele Neanderthalers slaat overal het serieuze gesprek dood. Het vervelende is dat zij evengoed vertrekken vanuit een metafysische positie, dat wil zeggen dat ze een bepaald totaalconcept van de werkelijkheid aanhangen (veelal een vermeend ‘wetenschappelijk’) en geen ander tolereren. Schopenhauer noemde de mens het ‘metafysische dier’: hij kan gewoon niet anders.
Nu is metafysica een niet een geheel eenduidig begrip. Voor velen is het ten onrechte synoniem met ‘religie’ of ’theologie’ of zweverige, niet-relevante filosofie. Rémi Brague geeft er in zijn nieuwe boek een korte geschiedenis van. Maar zijn centrale stelling is dat een metafysische infrastructuur voor de menselijke samenleving onontbeerlijk is. Zo was in de klassieke filosofie en in het christelijke denken het uitgangspunt dat het zijnde een goed was, en dat iets beter is dan niets. Het nihilisme van wetenschap en filosofie heeft dat positieve besef verdreven. Het logisch resultaat is de cultuur van de dood, zoals Johannes Paulus II het heeft genoemd.
Dodelijker nog dan euthanasie en abortus, is echter geboortebeperking. Waarom zou je iemand in het bestaan roepen, als je nooit kunt garanderen dat dit een ‘goed’ bestaan is? Die lijn van denken bedreigt nu de menselijke soort, of segmenten ervan. De mensheid is demografisch bezig met een reusachtige bungee-jump, zegt Brague “maar ik ben niet zeker of het elastiek wel is vastgemaakt”. Verbluffend genoeg was het Rousseau die dit alles voorzag: “Het atheïsme doodt niet”, zei hij. “Het verhindert de mensen geboren te worden.” Na de eeuw van Holocaust en Goelag, kunnen we nu doden zonder lijken, zoals Brague schrijft. Nazi’s en communisten zijn er niet veel meer, nu zijn het milieuactivisten en ontwikkelingswerkers die de honneurs waarnemen, de mens als een plaag voorstellen en condooms en pillen uitdelen.
‘Geen’ metafysica betekent in feite een beroerde aanhangen. Slechte metafysica tast alles aan, ook de samenleving. De titel van Bragues boekje sluit aan bij een citaat van Rivarol dat elke samenleving zijn ankers in de hemel heeft. En je hoeft ‘hemel’ niet eens religieus op te vatten, om toch de onontbeerlijkheid van een goede metafysica in te zien.
Rémi Brague, Les ancres dans le ciel. L’infrastructure métaphysique. Éditions du Seuil, 140 pp., pb., € 15,20, ISBN 978 2 02 102954 3.
Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.