Katholiek Nieuwsblad, 9 november 2012
door Frans J. van Ittersum
“Het principe van zelfbeschikking is leidend.” Zo begint de medisch-ethische alinea van het regeerakkoord. Wat dit voor de gewetensvrijheid van bijvoorbeeld christelijke artsen betekent, valt nu niet te overzien. Ideeën die uiteindelijk de gewetensvrijheid van artsen zouden kunnen inperken, zijn er in de maatschappij echter wel.
De tekst die in het regeerakkoord aan medisch-ethische onderwerpen is gewijd, is kort en vaag. Over de concrete beleidsvoornemens van het nieuwe kabinet kan dus nog niets gezegd worden. Wel is het een publiek geheim dat de betrokkenheid van christelijke partijen bij de kabinetten Balkenende I-IV en Rutte I door niet-confessionele groeperingen wordt gezien als een rem op nieuwe (medische) mogelijkheden.
‘Achterstand inhalen’
Het betreft dan onderwerpen rondom zowel het ontstaan als het einde van het leven. Waarschijnlijk zullen deze groepen proberen in de komende kabinetsperiode de in hun ogen ‘opgelopen achterstand’ in te halen. De summiere tekst van het regeerakkoord geeft wel een enkel aanknopingspunt: bij embryoselectie en het vrijwillige levenseinde wordt “aanpassing van wet- en regelgeving” voorzien. Volgens een NRC-journalist is dit een provocatieve zinspeling op uitbreiding van de euthanasiewet.
Logisch
Zelfbeschikking betekent in onze tijd dat een persoon kan beschikken over het eigen lichaam en leven, naar inzicht van het eigen geweten. Wanneer men belangrijk vindt dat de ene menselijke persoon deze ruimte tot gewetensvrijheid krijgt, is het logisch dat aan de andere dezelfde ruimte wordt toegekend. De eerste persoon zal derhalve niet zomaar kunnen bepalen, wat een andere voor hem zou moeten doen.
Normaal?
De vraag is dus hoe het kabinet de gewetensvrijheid, die nauw met zelfbeschikking verbonden is, voor alle burgers zal gaan waarborgen. Recente discussies neigen ertoe bepaalde zaken van ‘eventuele mogelijkheid’ te verschuiven naar ‘normaal’ of zelfs ‘opeisbaar recht’. Zo wordt levensbeëindiging ons al regelmatig als ‘normaal’ voorgespiegeld.
Menzis en euthanasie
Zorgverzekeraar Menzis gaat euthanasie vergoeden en geeft deze handeling daarmee de status van basisvoorziening. De Levenseindekliniek die in maart van start ging met mobiele euthanasie-teams, biedt mensen euthanasie wanneer dit via hun behandelend arts niet is gelukt of trekt twijfelende artsen over de streep. Eind oktober was door de kliniek 21 keer euthanasie uitgevoerd; in dertig andere gevallen besloot de behandelend arts na bemoeienis van de kliniek alsnog zelf euthanasie uit te voeren. Het burgerinitiatief Uit Vrije Wil pleit voor legale hulp bij zelfdoding wanneer iemand zijn leven voltooid acht.
‘Recht’?
Als deze ontwikkelingen verder gaan, is de stap naar levensbeëindiging als ‘recht’ nog maar klein. Dit zou een verwerpelijk gevolg van zelfbeschikking zijn. Men kan eenvoudig invoelen dat een persoon die de uitvoering van euthanasie opeist bij een arts, de vrijheid van handelen volgens diens geweten schendt, wanneer deze arts een principieel tegenstander van euthanasie is.
De KNMG
Nu verwachten we dat deze laatste situatie wel niet direct bij wet geregeld zal gaan worden. Toch ging in het voorjaar de discussie in de Tweede Kamer n.a.v. een rapport van de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering der Geneeskunst (KNMG) enigszins deze kant op. Verschillende partijen omarmden de suggestie van de KNMG dat een arts met bezwaren tegen euthanasie een patiënt met een euthanasieverzoek moet verwijzen naar een collega die in principe niet afwijzend tegenover euthanasie staat.
Ongewenste medewerking
De KNMG gaat hiermee in tegen de huidige mogelijkheid de patiënt niet te verwijzen of een collega te raadplegen die ook afhoudend tegenover euthanasie staat. Wanneer de arts met principiële bezwaren zou moeten verwijzen voor uitvoering van de euthanasie, betekent dat voor hem een ongewenste vorm van indirecte medewerking aan de euthanasie. Vanzelfsprekend bepaalt de aard van de verwijzing het probleem: een verwijzing naar een andere arts voor een neutrale, tweede beoordeling is niet zonder meer problematisch.
Verleiding
Kortom, het is aannemelijk dat het kabinet Rutte-Asscher regelmatig onder het motto van zelfbeschikking verleid zal gaan worden zaken zo te regelen dat principiële artsen in meer of mindere mate gedwongen worden aan moreel verkeerde handelingen mee te werken. Hopelijk is men verstandig en realiseert men zich dat zelfbeschikking van de een niet ten koste van gewetensvrijheid van de ander mag gaan.
Een stem laten horen
Het is belangrijk dat christelijke artsen, burgers en niet op de laatste plaats christelijk georiënteerde politieke partijen hun stem op dit punt nu al laten horen. De plannen van het kabinet zijn nog niet concreet uitgewerkt en naar verwachting zijn juist de huidige bewindslieden erg alert op geluiden uit de samenleving. Hopelijk ook op christelijke geluiden.
Dr. F.J. van Ittersum is internist-nefroloog, bestuurslid van de Stichting Medische Ethiek en corresponderend lid van de Pauselijke Academie voor het Leven.
Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.