Katholiek Nieuwsblad, 17 juni 2005
door mgr.dr. J. Punt, bisschop van Haarlem
Kennelijk is de tijd rijp. Rijp voor een debat over het ontstaan van de wereld. Een fel debat, met onder meer inbreng van bisschoppelijke zijde.
Dit debat had niemand verwacht. De minister van Onderwijs doet het voorstel om op haar departement een studie over Intelligent Design te laten houden en de hel breekt los. Heftig wordt er gediscussieerd over schepping of evolutie. Maar daar gaat het helemaal niet om.
Einstein over ID
Uiteraard is er evolutie in de schepping. Wat is er dan wel aan de hand? De vraag waarover gestreden wordt is: wat is de drijvende kracht bij het ontstaan en de ontwikkeling van het universum en het leven? Is toeval en willekeurige natuurlijke selectie en mutatie voldoende verklaring voor de enorme complexiteit en schitterende levensvormen van de natuur of zit er een plan achter, een intelligent ontwerp?
Enkele vooraanstaande wetenschappers menen het laatste. Zij komen op wiskundige gronden tot de stelling dat de natuur een zodanige complexiteit en ordening bezit, dat het vanuit wetenschappelijk gezichtspunt niet tot toeval herleidbaar kán zijn. Dit wordt tegenwoordig de theorie van ‘Intelligent Design’ genoemd, maar is niet nieuw. Einstein had al gezegd: “De waarlijk gelovige mensen zijn de wetenschappers, die in het universum een harmonie ontwaren, waarachter een onvergelijkbare intelligentie schuilgaat.” Het is trouwens dezelfde gedachte die in alle godsdiensten en religieuze tradities te vinden is.
Geloof en wetenschap
Daarom roepen vele politici en journalisten nu in koor: wetenschap mag niet vermengd worden met geloof. En ze hebben gelijk. Dat is precies wat de minister heeft bekritiseerd.
Veel van het huidige onderwijsmateriaal over het ontstaan van mens en wereld vermengt wetenschap met geloof: met het ‘geloof’ dat de hele natuur, de hele schepping, een in zichzelf besloten proces is dat geen enkele oorzaak of doelgerichtheid van ‘buiten af’ nodig heeft. Dit is evenwel geen wetenschap, maar een volstrekt onbewezen en zelfs uiterst onwaarschijnlijke hypothese. En dat mag de jeugd niet als objectieve wetenschap gepresenteerd worden.
Niet bewijsbaar
De emoties lopen hoog op. Je vraagt je af waar dat ineens vandaan komt. Het antwoord ligt denk ik, niet voor de hand. Het gaat hier niet primair om een twist over schoolboekjes of wetenschappelijke theorieën, maar ten diepste over de Godsvraag. Als de schepping een intelligent plan weerspiegelt, dan bestaat God. Dat realiseert iedereen zich, maar dat wil niet iedereen. Velen hebben zich in onze tijd al zolang comfortabel genesteld in een agnostische of atheïstische levenshouding en wensen die niet ter discussie te stellen. Het stoort hun dat God als het ware via de achterdeur van de wetenschapstheorie ineens binnenkomt.
Voor gelovige mensen is het allemaal niet zo opzienbarend. Dat God bestaat en door zijn scheppende kracht alles voortstuwt, wisten we al. Meer nog – en misschien kan dat de tobbende agnost of atheïst wat helpen – we houden dat deze oneindig scheppende almacht geen ongenaakbare intelligentie is, maar bovenal liefde, onpeilbare, mateloze, barmhartige, kwetsbare liefde.
Het is waar, ook dat is niet wetenschappelijk bewijsbaar. Maar wel door vele mensen, door profeten, heiligen, mystici en zieners, ervaren. En als diepe intuïtie gelegen in het hart van mensen van alle tijden en alle plaatsen.
Antwoord is keuze
Bij echte wetenschap hoort het trouwens ook om de consequenties van je theorie te doordenken. Als achter het universum geen oneindige intelligentie en liefde schuilgaat, wat dan? Dan is er geen rechtvaardigheid meer, geen antwoord op het peilloze leed van zo velen, geen straf voor het kwade en beloning voor het goede, geen zin en doel. Dan is het leven een boosaardige grap. Dan is de filosofie van atheïst Sartre volkomen consequent als hij zegt: ‘La vie c’est l’absurdité.’ ‘Het leven is absurd.’
Bij de vraag of God bestaat of niet bestaat zullen logica en wetenschap uiteindelijk niet de doorslag geven. Ook al wijzen wetenschappelijke argumenten meer in de richting van het eerste dan van het laatste, ze zullen de ongelovige geest niet ten volle overtuigen.
Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.