Katholiek Nieuwsblad, 24 juli 2023

door Diederik van Dijk en Yvonne Geuze, respectievelijk directeur en beleidsadviseur bij NPV-Zorg voor het Leven

Is het een daad van medemenselijkheid om zelfdodingsmiddelen te verstrekken aan mensen die niet meer willen leven? Nee, en Alex S. werd daarom vorige week terecht veroordeeld. Alex S., de man die vorige week veroordeeld werd voor het verkopen van zo’n 1600 pakketjes met daarin een zelfdodingsmiddel heeft een gevangenisstraf opgelegd gekregen van 3,5 jaar, waarvan 1,5 jaar voorwaardelijk.

Geen vragen

Opvallend was dat S. het zogenoemde ‘middel X’ verkocht aan ‘eenieder die dit wilde’, zonder vragen te stellen. Zijn mening was dat iedereen zijn leven zou moeten kunnen beëindigen met behulp van een zelfdodingsmiddel.

Middel X is niet illegaal. Dit middel wordt onder andere gebruikt door de chemische industrie en het bezit hiervan is niet strafbaar. Wanneer iemand het echter levert aan een persoon die de intentie heeft zichzelf hiermee van het leven te beroven, wordt het verstrekken gezien als ‘hulp bij zelfdoding’. En dat is strafbaar wanneer de zelfdoding daadwerkelijk heeft plaatsgevonden.

Boze nabestaanden

Diverse nabestaanden van mensen aan wie S. het middel heeft verkocht zijn boos: voor hen is het onbegrijpelijk dat hun geliefde toegang heeft gekregen tot een dodelijk middel. Andere mensen delen dezelfde idealen als S., zoals bijvoorbeeld de activistische coöperatie laatste wil (CLW) die tot doel heeft om een laatstewilmiddel te (laten) verstrekken aan haar leden.

CLW maakt zich op diverse manieren, die (net) binnen de grenzen van de wet vallen, hard om haar doel te bereiken. Zo lobbyt zij voor wetsveranderingen en biedt zij, wetende dat het niet toegestaan is om zelfdodingsmiddelen te verstrekken, ‘slechts’ informatie over zelfdodingsmiddelen: waar zijn ze te koop, welke zijn veilig?

Gevaarlijk gedachtegoed

Aanwijzingen uit het strafdossier tonen dat S. door leden van de CLW is gebruikt als instrument om het organisatiedoel te verwezenlijken. De CLW vindt dat iedereen zelf moet kunnen bepalen wanneer te willen sterven. Gezondheidstoestand of leeftijd doen er niet toe.

Maar dit gedachtegoed is gevaarlijk. Sinds de CLW in 2021 bekendheid gaf aan middel X is er een opvallende toename in het gebruik hiervan. En hoewel het middel als humaan wordt voorgesteld, stelt het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum dat het middel niet tot een humane dood leidt omdat het onzeker is hoe vergiftigingen verlopen.

Kwetsbaren in gevaar

Waar op de posters van de website van CLW frisse, autonome ‘boomers’ staan afgebeeld die een eind aan hun leven willen maken, komen kwetsbaren in gevaar. Denk bijvoorbeeld aan mensen die vanwege eenzaamheid of financiële problemen het leven niet meer zien zitten.

Of aan het verhaal van de 28-jarige Marjolein die -nadat ze informatie van CLW had ontvangen- in een suïcidale impuls middel X nam, maar spijt kreeg. En toen was het voor haar te laat.

De dood mag niet te koop zijn, want daarvoor is het leven te heilig. In Nederland is hulp bij zelfdoding en euthanasie enkel voorbehouden aan artsen nadat er is voldaan aan zes zorgvuldigheidseisen uit de euthanasiewet. Belangrijke criteria zijn dat iemand ondraaglijk en uitzichtloos lijdt en het euthanasieverzoek weloverwogen en vrijwillig is gedaan.

Risicovol

Het is vol risico’s wanneer toetsing ontbreekt: wie verzekert dat besteld zelfdodingspoeder niet bewaard wordt om het leven van een ander persoon te ontnemen? Wie verzekert dat de mensen die het zelfdodingspoeder innemen, deze stap vrijwillig en weloverwogen maken? Hoe je ook denkt over de euthanasiewet: een parallelle route náást de euthanasiewet die de brede toegang naar dodelijke middelen opent, ondermijnt de praktijk waarin gestreefd wordt naar zorgvuldigheid.

Het is dan ook terecht dat de overheid een convenant met leveranciers van middel X heeft gesloten dat ze niet leveren aan particulieren. Alle juridische mogelijkheden moeten worden benut om op te treden tegen de acties (van de CLW) die mensen verleiden tot het beëindigen van hun leven.

Zaken niet omdraaien

De vraag kan worden gesteld of de wettelijke strafmaat van maximaal vier jaar wel voldoende passend is bij deze zaak, maar ook hoe de overheid optreed tegen CLW die S. heeft aangezet tot deze daden. Dat er nu 1600 pakketjes met (zelf)dodingsmiddelen de samenleving in zijn gebracht, is gevaarlijk en onthutsend. Waar zijn deze dodelijke hoeveelheden poeder en wie hebben er toegang toe?

Veelvuldig wordt gezegd dat mensen genoodzaakt zijn om middel X te nemen, omdat er geen andere humane oplossing is voor mensen die klaar zijn met leven. Hierin is het echter belangrijk om de zaken niet om te draaien. Je kunt een Wet Voltooid Leven niet legaal gaan maken uit angst voor het gebruik van middel X.

Hartverscheurend

De redenen dat er geen Wet Voltooid Leven is, zijn legitiem. Wetenschappelijk onderzoek uit 2020 bracht verhalen van mensen met een doodswens aan de oppervlakte en toonde aan dat deze groep geen gezonde groep is, maar dat er vaak veel leed schuil gaat. In de context van niet-optimale GGZ en groeiende eenzaamheid is het hartverscheurend als mensen het levensperspectief zijn verloren.

Wetgeving die het signaal afgeeft dat je -bijvoorbeeld boven de 75 jaar- inderdaad hulp bij zelfdoding kunt gaan overwegen, werkt stigmatiserend en kan gevoelens van overbodigheid of onveiligheid in de hand werken. Wat nodig is, is om op zoek te gaan naar oplossingen in het sociale domein die helpen om gevoelens van een ‘voltooid leven’ te doen verdwijnen.

Solidariteit niet afdwingen

Dat is nog geen antwoord op de vraag van de (kleine groep) zelfbeschikkende ‘boomers’ die eisen dat de overheid hun levenseinde legitimeert. Van hen vragen we begrip te hebben voor de beschermingstaak van de overheid.

Solidariteit kun je niet afdwingen, maar het is belangrijk om te beseffen dat wij allen geen losse, autonome individuen zijn, maar mensen in relaties. En daarom is het nodig dat de overheid principieel aan de kant van het leven blijft staan. De veroordeling van Alex S. is een terechte stap.

Rijksoverheid, 30 mei 2023

De vierde evaluatie Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding is gepubliceerd. Uit de rapportage blijkt dat steeds meer Nederlanders vinden dat iedereen zelf moet kunnen beschikken over eigen leven en dood. Een meerderheid van 60 procent van de Nederlanders vindt zelfbeschikking over eigen leven en dood een goede zaak, constateren Erasmus MC, Amsterdam UMC, UMC Utrecht en Erasmus Universiteit Rotterdam op basis van een peiling onder bijna 1100 mensen. In 2016 en 2010 was dit respectievelijk 53 en 49 procent.

Ook gaat het steeds vaker over de persoonlijke ervaring van het lijden door mensen. Burgers hechten daarnaast veel waarde aan uitvoering van euthanasie door een arts. Alternatieven als hulp bij zelfdoding door een ander of een ‘zelfdodingspil’ kunnen rekenen op veel minder steun. Ook artsen achten zowel zelfbeschikking als hun rol bij de gewenste levensbeëindiging belangrijk. Euthanasie wordt intussen steeds vaker toegepast: 9025 keer in 2021 (5,3 procent van alle sterfgevallen in dat jaar) tegen 6650 keer in 2015 (4,5 procent van de sterfgevallen).

Trouw, 13 april 2023

Een meerderheid van de mensen die deelnamen aan de levenseindepeiling van Trouw zou willen dat stervenshulp bij een ‘voltooid leven’ mogelijk wordt. Rond de initiatiefwet daarvoor van D66 is het al een jaar stil.

Regionale Toetsingscommissies Euthanasie, 4 april 2023

Het aantal euthanasiegevallen in Nederland is in 2022 in vergelijking met 2021 met 13.7% gestegen tot 8720. Dit melden de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie in het jaarverslag over 2022. In 13 van de 8720 gevallen vonden de commissies dat er niet volgens de wettelijk zorgvuldigheidseisen was gehandeld.

Trouw, 2 maart 2023

Een keuze voor euthanasie is geen individuele beslissing, blijkt uit onderzoek van Trouw. De mening van naasten en de eventuele belasting voor de omgeving spelen een grote rol.

Katholiek Nieuwsblad, 13 oktober 2022
door broeder René Stockman, generaal overste van de Broeders van Liefde

Twintig jaar Belgische euthanasiewet werd breed gevierd, ook in de media. Tot het Europees Hof kritisch oordeelde in een Vlaamse euthanasiezaak. Het is tijd om de euthanasiepraktijk grondig te evalueren.

Het stond in alle kranten: Mario Verstraete was de eerste die 20 jaar geleden gebruik maakte van de nieuwe wet die euthanasie onder bepaalde voorwaarden depenaliseerde. Tegelijk werden de daaropvolgende uitbreidingen van de wet dik in de verf gezet. Net als de stappen die nog gezet worden moeten om echt te kunnen spreken van een recht op euthanasie met zo weinig mogelijk of zelfs geen belemmerende voorwaarden. De kers op de taart was natuurlijk een uitgebreid interview met de pionier van de euthanasie in België, dr. Distelmans.

Stoorzender

Maar op hetzelfde ogenblik oordeelde het Europees Hof dat in de zaak ‘Mortier-De Troyer’ artikel 2 van de Europese Conventie van de Rechten van de Mens niet werd gerespecteerd. Dat gaat over het recht op leven.

Dit laatste kwam amper in de kranten, want dit was een stoorzender in de positieve berichtgeving. Door onzorgvuldige omgang met de vereiste voorwaarden voor euthanasie, werd het recht op leven van mevrouw De Troyer geschonden.

Aan het licht gekomen

Er kwamen tegelijk verschillende dingen aan het licht: hoe een kankerspecialist, dezelfde dr. Distelmans, een uitspraak deed over de psychische toestand van een ernstig depressieve patiënt; hoe hij van deze patiënt geld ontving voor zijn LEIF-organisatie; dat hij ervoor zorgde dat twee andere geneesheren gegarandeerd een positief euthanasie-advies gaven; dat hij die euthanasie uitvoerde en dat hij ook nog medevoorzitter is van de federale commissie die uitgevoerde euthanasiegevallen moet controleren.

Volgens de statistieken overlijden in België dagelijks zeven patiënten door euthanasie, en dat zijn enkel de geregistreerde gevallen. Het is dan toch wel merkwaardig dat de federale commissie oordeelt dat in alle euthanasiezaken in de afgelopen twintig jaar de procedures correct zijn gevolgd, enige uitzondering niet te na gesproken. Papier lijkt hier heel geduldig te zijn!

Hier klopt iets niet

Nee, zelfs een buitenstaander moet vaststellen dat hier iets niet klopt. Het lijkt eigenlijk absurd dat een commissie een evaluatie moet uitvoeren op basis van achteraf ingevulde formulieren, om daaruit te besluiten dat alles in orde is. Komt er toch een klacht, overwegend vanuit de familie, dan leidt dit tot verontwaardiging: het is alsof het recht op euthanasie hiermee onrecht wordt aangedaan.

Zo zorgde een proces in 2020 voor grote beroering. Onderzocht werd of de euthanasie van Tine Nys, die er op 38-jarige leeftijd wegens psychisch lijden om vroeg, correct verlopen was. De overwegend katholieke middens die kritisch waren, werd verweten de hele zaak te hebben geënsceneerd. Wie zich nog durft af te vragen of euthanasie wel zo’n goede zaak is en of ze wel zomaar als ‘vooruitgang’ kan worden beschouwd, wordt in het verdomhoekje gezet en bestempeld als oerconservatief. Ook de uitspraak van het Europees Hof zal wel afgedaan worden als het resultaat van een lobby van ‘oerconservatieven’.

Meer in petto

De zogenaamde progressieven hebben nog heel wat in petto. We kennen de slogans. Iedereen zou met hulp van een gezondheidswerker zelf moeten kunnen bepalen wanneer en waarom men euthanasie wil laten uitvoeren, ook als men het verzoek niet meer zelf kan formuleren. En ook mensen die levensmoe zijn en vinden dat hun leven voltooid is, zouden euthanasie moeten kunnen verkrijgen.

Doden als enige alternatief?

Niemand vraagt nog naar de mogelijke alternatieven om mensen niet te moeten doden, maar hen zogezegd van hun lijden of levensmoeheid af te helpen. Wordt doden nu echt het enige alternatief? Staat men nog stil bij de mogelijke schuldgevoelens die dit bij de familie kan achterlaten? En de invloed die dit kan hebben op andere patiënten in dezelfde situatie? Hoe zal men voorkomen dat financiële overwegingen de doorslag geven om euthanasie te vragen of te verlenen? En nee, dat laatste is zeker geen fabeltje.

En is het wel zo evident dat geneesheren het doden van een medemens als een normaal onderdeel van hun beroepsuitoefening gaan beschouwen? Hoeveel geneesheren en gezondheidswerkers worden niet onder druk gezet om uiteindelijk tegen hun geweten te handelen, omdat ze zich anders totaal gemarginaliseerd voelen?

Is het normaal dat ziekenhuizen als rechtspersonen geen eigen ethische keuzen meer kunnen maken, maar verplicht worden mee te gaan met ieder nieuw besluit rond euthanasie? En kan euthanasie eigenlijk wel als het ‘vijftiende werk van barmhartigheid’ worden beschouwd?

De cruciaalste vraag

De lijst vragen is eindeloos, maar dit is de cruciaalste: is het niet de hoogste tijd om het hele euthanasiegebeuren grondig te evalueren en de vooruitstrevendheid van onze maatschappij vooral te tonen in het vinden van positieve alternatieven die mensen leven schenken in plaats van de dood? Hoe buigen wij de cultuur van de dood waarin we nu zijn verzeild geraakt, toch nog om naar een cultuur van het leven?

Katholiek Nieuwsblad, 6 oktober 2022
door Francesco Paloni

Belgische artsen hebben het recht op leven van een vrouw geschonden die euthanasie kreeg omwille van ernstige depressies. Dat heeft het Europees Hof Voor de Rechten van de Mens dinsdag geoordeeld. Het Hof ziet geen bezwaar in de Belgische euthanasiewetgeving, maar beticht de Belgische controlecommissie van gebrek aan onafhankelijkheid.

Volgens het Hof heeft België artikel 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens geschonden, waarin burgerrechten voor alle Europese inwoners zijn geregeld. Het betreffende artikel stelt dat het recht op leven van personen wettelijk beschermd moet zijn.

Twijfels

De zaak werd aangespannen door Tom Mortier, zoon van Godelieva de Troyer, de vrouw in kwestie. Zij stierf in 2012 op 64-jarige leeftijd door middel van een dodelijke injectie die werd toegediend door een Belgische oncoloog. De vrouw leed volgens haar behandelende artsen aan een ongeneeslijke vorm van depressie. De Troyer was lichamelijk gezond.

Haar psychiater, die de vrouw meer dan twintig jaar behandelde, twijfelde of ze wel aan de wettelijke voorwaarden voldeed om in aanmerking te komen voor euthanasie. Zowel de oncoloog die de dodelijke injectie toediende als het ziekenhuis bracht hem niet op de hoogte van hun voornemen om het euthanasieverzoek in te willigen.

Partijdigheid

Ook haar zoon hoorde pas de dag na haar euthanasie dat zijn moeder was overleden, waarop hij een klacht indiende. Mortier besloot later om de zaak aanhangig te maken voor het Europees Hof. Hij liet zich daarbij juridisch bijstaan door ADF International, een christelijke organisatie.

Volgens het Hof kon de Belgische Federale Controle- en Evaluatiecommissie Euthanasie (FCEE) de omstandigheden waardoor de vrouw om euthanasie vroeg onmogelijk goed en onpartijdig onderzoeken. De arts die instemde met het euthanasieverzoek en de euthanasie vervolgens uitvoerde, is voorzitter van de controlecommissie. Dat betekent dat hij zelf mee oordeelde over de wettigheid van zijn eigen handelen.

De Belgische euthanasiewetgeving bood daarmee onvoldoende bescherming van het recht op leven van de betrokken vrouw, aldus het Hof.

Gevaar legaliseren euthanasie

Volgens Robert Clarke van ADF, die Mortier als advocaat bijstond, toont de uitspraak het gevaar van het wettelijk regelen van euthanasie.

Hij omschrijft de oncoloog die De Troyer de injectie toediende, als België’s prominentste voorstander van euthanasie. De vrouw maakte voor de euthanasie werd uitgevoerd een bedrag over naar LevensEindeInformatieForum. Die organisatie is opgericht en voorgezeten door de oncoloog. Diens voorzitterschap van de FCEE is volgens Clarke een “duidelijke vorm van belangenverstrengeling”.

‘Immense schade’

“Het feit dat België wordt veroordeeld voor de schending van het recht op leven is op zijn zachts gezegd opmerkelijk”, zegt Jean-Paul Van De Walle, juridisch adviseur bij ADF. “In het jaar 2021 werden 179 rechtszaken tegen België behandeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. In slechts 4,4 procent van die zaken werd België veroordeeld.”

De zoon van de vrouw, Tom Mortier, hoopt dat de uitspraak mensen alert maakt op “de immense schade van euthanasie”, niet alleen voor mensen in kwetsbare situaties die euthanasie overwegen, maar ook voor hun familieleden en de maatschappij. “We hebben in onze maatschappij de betekenis verloren van het zorgen voor elkaar”, schrijft hij in een verklaring.

In België is euthanasie sinds 2002 wettelijk geregeld. Volgens de wet moet de persoon die erom vraagt aanhoudend ondraaglijk en uitzichtloos fysiek of psychisch lijden. België is, na Nederland, het tweede land ter wereld waar euthanasie is toegestaan.

No significant moral difference exists between medically assisted suicide and euthanasia

RKKerk.nl, 24 februari 2022

by Willem Jacobus Cardinal Eijk, archbishop of Utrecht, Responsible for medical-ethics questions on behalf of the Dutch Bishops’ Conference and member of the Pontifical Academy for Life

In the case of (voluntary) euthanasia the physician administers by way of an injection or a drip a lethal dose of drugs in order to terminate the life of the patient at his request. One speaks of medically-assisted suicide, when the patient himself takes a lethal dose of drugs, prescribed intentionally by his physician in order to enable the patient to terminate his life. In the first case the physician performs the life terminating act, in medical-assisted suicide the patient himself performs the act which terminates his life.

In euthanasia as well as in medically-assisted suicide the patient takes the initiative to (make) terminate his life, which implies that he in both cases bears the same responsibility for his death. In euthanasia it is the physician who performs the killing act, which is intrinsic evil. In medically-assisted suicide the physician cooperates in terminating the patient’s life. Because he approves of the patient’s intention to end his life, his cooperation is formal (and not material). Formal cooperation in an intrinsically evil act is in itself intrinsic evil. Consequently, there is no significant moral difference between medically-assisted suicide and euthanasia, neither from the patient’s side, nor from that of the physician. Both bear the same moral responsibility in euthanasia as well as in medically-assisted suicide. The only difference is perhaps that medically-assisted suicide brings about less psychic tensions for the physician that euthanasia.

When one would allow medically-assisted suicide, one is confined to also allow euthanasia. Stating that by agreeing with the legislation of medically-assisted suicide one could prevent the legislation of euthanasia makes no sense. One would simply and automatically pave the way for legalizing euthanasia, because the ethical difference between both is not significant.

Would it be possible to apply to this case paragraph 73 of John Paul II’s encyclical Evangelium vitae, in which he writes: “A particular problem of conscience can arise in cases where a legislative vote would be decisive for the passage of a more restrictive law, aimed at limiting the number of authorized abortions, in place of a more permissive law already passed or ready to be voted on … in a case like the one just mentioned, when it is not possible to overturn or completely abrogate a pro-abortion law, an elected official, whose absolute personal opposition to procured abortion was well known, could licitly support proposals aimed at limiting the harm done by such a law and at lessening its negative consequences at the level of general opinion and public morality.” Pope John Paul II does not qualify this as an illicit form of cooperation in an unjust or imperfect law.

However, voting for a law by which medically-assisted suicide is allowed by no means implies a restriction to legalizing euthanasia. So the paragraph of Evangelium vitae, mentioned above, is not applicable to this case. On the contrary, legalizing medically-assisted suicide automatically paves the way for legalizing euthanasia as the next logical step. For no significant moral difference exists between medically-assisted suicide and euthanasia.

Cardinal Eijk comments the position of two other members of the Pontifical Academy for Life, as pointed out in the National Catholic Register and La Vita Cattolica

Paus Franciscus
9 februari 2022

Beste broeders en zusters, goedemorgen!

In de vorige catechese hebben wij, wederom geïnspireerd door de figuur van de heilige Jozef, nagedacht over de betekenis van de gemeenschap van de heiligen. Juist vanuit dit punt vertrekkend zou ik vandaag de bijzondere devotie willen onderzoeken die de christenen altijd hebben gehad tot de heilige Jozef als de patroonheilige van een goede dood.

Het is een devotie die is ontstaan vanuit de gedachte dat Jozef stierf ondersteund door de Maagd Maria en Jezus, voordat Hij zijn thuis in Nazareth verliet. Er zijn geen historische gegevens bekend, maar aangezien Jozef niet meer naar voren komt tijdens Jezus’ openbare leven, denkt men dat hij in Nazareth is overleden, in bijzijn van zijn familie. Jezus en Maria waren bij hem toen hij stierf.

Via Jozef en Maria naar Jezus

Een eeuw geleden schreef paus Benedictus XV dat “wij via Jozef rechtstreeks naar Maria gaan, en via Maria naar de oorsprong van alle heiligheid, die Jezus is”. Zowel Jozef als Maria helpen ons om naar Jezus te gaan. En ter aanmoediging van de devotie tot de heilige Jozef, beval de paus er een in het bijzonder aan:

“Aangezien hij terecht als de meest doeltreffende beschermer van de stervenden wordt beschouwd, daar hij met de steun van Jezus en Maria is heengegaan, zal het de zorg van de heilige herders zijn om (…) die vrome verenigingen te steunen en te bevorderen die in het leven zijn geroepen om de hulp van Jozef voor de stervenden af te smeken, zoals die ‘van de goede dood’, van ‘de overtocht van de heilige Jozef’ en ‘voor de stervenden” (Motu proprio Bonum sane, 25 juli 1920). Dat waren de verenigingen van die tijd.

Donkere deur van de dood

Beste broeders en zusters, misschien denken sommigen dat dit woordgebruik en dit thema slechts een erfenis uit het verleden zijn, maar in werkelijkheid gaat onze relatie met de dood nooit over het verleden, zij is altijd aanwezig.

Emeritus-paus Benedictus XVI zei enkele dagen geleden, sprekend over zichzelf, dat hij “voor de donkere deur van de dood staat”. Het is mooi om paus Benedictus te bedanken die op 95-jarige leeftijd de helderheid van geest heeft om ons dit te zeggen: “Ik sta voor de duisternis van de dood, de donkere deur van de dood”. Het is een prachtig advies dat hij ons heeft gegeven!

Coronavirus

De zogenaamde wellnesscultuur probeert de realiteit van de dood weg te nemen, maar op dramatische wijze heeft de pandemie van het coronavirus deze weer onder de aandacht gebracht. Het was verschrikkelijk: de dood was overal, en talloze broeders en zusters verloren geliefden zonder dat zij in hun nabijheid konden verkeren, en dit maakte de dood nog moeilijker te aanvaarden en te verwerken.

Een verpleegster vertelde me dat een grootmoeder met corona stervende was, en ze zei tegen haar: “Ik zou graag afscheid nemen van mijn familie voor ik vertrek.” En de dappere verpleegster pakte de mobiele telefoon en verbond haar door. De tederheid van dat afscheid…

Desondanks proberen wij op alle mogelijke manieren de gedachte aan onze eindigheid uit te bannen, waardoor wij onszelf wijsmaken dat wij de macht van de dood wegnemen en de angst uitbannen. Maar het christelijk geloof is geen manier om de angst voor de dood te bezweren, het helpt ons die angst onder ogen te zien. Vroeg of laat gaan we allemaal door die deur.

Het ware licht

Het ware licht dat het mysterie van de dood verlicht, komt van Christus’ verrijzenis. Dat is het licht. En de apostel Paulus schrijft: “En als wij verkondigen dat Christus uit de doden is opgestaan, hoe kunnen dan sommigen onder u beweren, dat er geen opstanding van de doden bestaat? Als er geen opstanding van de doden bestaat, is ook Christus niet verrezen. En wanneer Christus niet is verrezen, is onze prediking zonder inhoud en uw geloof eveneens” (1 Kor. 15,12-14).

Er is één zekerheid: Christus is verrezen, Christus is opgestaan, Christus leeft onder ons. En Hij is het licht dat op ons wacht achter die donkere deur van de dood.

Een positieve rol voor de dood

Beste broeders en zusters, alleen door het geloof in de verrijzenis kunnen wij de afgrond van de dood trotseren zonder door angst te worden overweldigd. Niet alleen dat, maar we kunnen de dood een positieve rol geven. Nadenken over de dood, verlicht door het mysterie van Christus, helpt ons om het hele leven met nieuwe ogen te bekijken.

Ik heb nog nooit een verhuiswagen achter een lijkwagen zien rijden! Ik heb het nog nooit gezien. We gaan alleen, met niets in onze zakken, niets. Omdat de lijkwade geen zakken heeft. De eenzaamheid van de dood: het klopt, ik heb nog nooit een verhuiswagen achter een lijkwagen zien rijden.

Het heeft geen zin te van alles te verzamelen als we op een dag zullen sterven. Wat we moeten verzamelen is naastenliefde, het vermogen om te delen, het vermogen om niet onverschillig te staan tegenover de noden van anderen.

Wat is het nut van boos worden?

Wat heeft het voor zin om ruzie te maken met een broer of zus, met een vriend, met een familielid, of met een broeder of zuster in het geloof als we op een dag zullen sterven? Wat is het nut van boos worden, van boos worden op anderen? In het aangezicht van de dood, worden zoveel kwesties kleiner. Het is goed om verzoend te sterven, zonder wrok en zonder spijt! Ik wil iets waars zeggen: we zijn allemaal op weg naar die deur, wij allemaal.

Het Evangelie zegt ons dat de dood komt als een dief; Jezus zegt: hij komt als een dief, en hoezeer wij ook proberen zijn komst te controleren, misschien zelfs onze eigen dood te plannen, het blijft een gebeurtenis waarmee wij rekening moeten houden en waarvoor wij ook keuzes moeten maken.

Twee overwegingen springen er voor ons christenen uit. De eerste is dat we de dood niet kunnen vermijden. Het is juist daarom dat, nadat alles is gedaan wat menselijkerwijs mogelijk is om de zieke te genezen, het immoreel is om aan ’therapeutische koppigheid’ te doen (vgl. Catechismus van de Katholieke Kerk, n. 2278).

Die uitdrukking van Gods trouwe volk, van eenvoudige mensen: “Laat hem in vrede sterven”, “help hem in vrede te sterven”: hoe wijs!

Palliatieve zorg

De tweede overweging betreft de kwaliteit van de dood zelf, de kwaliteit van de pijn, van het lijden. Wij moeten dankbaar zijn voor alle hulp die de geneeskunde tracht te bieden, zodat via de zogenaamde palliatieve zorg ieder mens die op het punt staat het laatste stuk van zijn of haar leven te beleven, dit op de meest menselijke wijze kan doen.

We moeten echter oppassen dat we deze hulp niet verwarren met wat onaanvaardbare neigingen tot doden zijn. We moeten mensen begeleiden naar hun dood, maar niet de dood uitlokken of enige vorm van zelfdoding steunen.

Leven is een recht, niet de dood

Ik wil erop wijzen dat het recht van eenieder op zorg en behandeling altijd voorrang moet krijgen, zodat de zwaksten, met name ouderen en zieken, nooit aan hun lot worden overgelaten. Leven is een recht, niet de dood, die moet worden verwelkomd, niet toegediend.

En dit ethische principe gaat iedereen aan, niet alleen christenen of gelovigen. Ik wil hier de nadruk leggen op een sociaal, maar wel een reëel probleem. Dat ‘plannen’ – ik weet niet of dit het juiste woord is – maar het versnellen van de dood van ouderen. Vaak zien we in een bepaalde sociale klasse dat ouderen, omdat ze de middelen niet hebben, minder medicijnen krijgen dan ze nodig hebben, en dat is onmenselijk: het helpt hen niet, het drijft hen eerder naar de dood. En dit is noch menselijk, noch christelijk.

Schat van de mensheid

De ouderen moeten worden verzorgd als een schat van de mensheid: zij zijn onze wijsheid. Ook al spreken zij niet en hebben zij geen betekenis, toch zijn zij het symbool van menselijke wijsheid. Zij zijn degenen die ons zijn voorgegaan en ons zoveel moois, zoveel herinneringen, zoveel wijsheid hebben nagelaten.

Isoleer de ouderen alstublieft niet, bespoedig de dood van de ouderen niet. Het strelen van een bejaarde heeft dezelfde hoop als het strelen van een kind, want het begin en het einde van een leven is altijd een mysterie, een mysterie dat moet worden gerespecteerd, begeleid, verzorgd, bemind.

Gods barmhartigheid

Moge de heilige Jozef ons helpen het mysterie van de dood op de best mogelijke manier te beleven. Voor een christen is de goede dood een ervaring van Gods barmhartigheid, die ons zelfs in dat laatste ogenblik van ons leven nabij komt.

Zelfs in het Weesgegroet bidden we Onze Lieve Vrouw om ons nabij te zijn “in het uur van onze dood”. Juist daarom wil ik deze catechese afsluiten met samen tot Onze Lieve Vrouw te bidden voor de stervenden, voor hen die door deze donkere deur gaan, en voor familieleden die rouwen.

Bidden we samen: Wees gegroet Maria…

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.

Katholiek Nieuwsblad, 12 november 2021
door Francesco Paloni

Hij heeft soms meer gemeen met katholieken dan met zijn mede-atheïsten. Humanist Kevin Yuill geeft de paus zelfs zijn zegen in de strijd tegen het legaliseren van euthanasie en hulp bij zelfdoding. “‘Gij zult niet doden’ is ook voor atheïsten relevant.’”

Kevin Yuill, 59 jaar oud, een vlotte Brit met een goed gevoel voor humor, is niet bepaald het kerkvijandige type dat je zou verwachten wanneer je iemand interviewt die het bestaan van God ontkent. Natuurlijk, de hoofddocent aan de Universiteit van Sunderland is het op sommige punten niet eens met de Kerk. Maar als het gaat om euthanasie, is de universiteitsdocent het stellig eens met de paus: “Ik geloof dat euthanasie en hulp bij zelfdoding hetzelfde zijn als zelfmoord.” Aan de rechterkant van de bank waarop Yuill plaatsneemt tijdens het interview, in de gang, hangt een grote houten kruis aan de muur. Het lijkt de docent moderne Amerikaans geschiedenis totaal niet te storen. “Weetje, ik vind het heel erg wanneer de katholieke Kerk wordt aangevallen”, zegt hij. “Ja, er zijn slechte priesters. Dat is normaal en daar is volgens mij ook een verklaring voor. Maar dat maakt het gehele instituut niet slecht.”

Yuill verblijft zes weken in Nederland als gastonderzoeker aan de PThU in Groningen, waarbij hij samen met de christelijke ethici Theo Boer en Stef Groenewoud op zoek gaat naar gedeelde moraliteit in de samenleving. In de afgelopen dagen heeft hij een paar “grappige” Nederlandse woorden opgepikt, vertelt hij, die hij ondanks zijn Engelse accent zo goed mogelijk probeert uit te spreken. Woorden als “gidsland”, de term die wordt gebruikt om aan te geven dat Nederland voorop loopt met de legalisering van euthanasie.

Dat had volgens u nooit zover mogen komen. Hoe kan een overtuigde atheïst dat zeggen?

“Het is verkeerd om te zeggen: er is hier een groep mensen die we toestaan om zelfmoord te plegen en die we van de richel afduwen. En tegen de andere groep zeggen we: we gaan je verhinderen om zelfmoord te plegen. Als je kijkt naar het strafrecht, is het even erg om een 86-jarige te vermoorden die geen waarde hecht aan zijn leven, als een 26-jarige te doden. Waarom zou dit anders moeten zijn bij zelfmoord? Als je accepteert dat euthanasie zelfmoord is, zou j e het beschikbaar moeten stellen voor iedereen, of anders voor niemand.”

Daar zou een voorstander van euthanasie tegen inbrengen dat het niet gaat om zelfmoord, maar dat het vooral draait om het recht op zelfbeschikking.

“Waarom geldt die zelfbeschikking dan niet voor iedereen? Dat is het probleem in Nederland. Men begon met het legaliseren van euthanasie voor terminaal zieke patiënten. Later besloot men dat ook dementie een marteling kon zijn voor iemand. Vervolgens ging men ook kijken naar geestelijke ziektes… Als je euthanasie beschouwt als een goede daad en als een medische handeling, hoe kan je het dan verbieden voor een 24-jarige die ondraaglijk lijdt omwille van het verlies van de liefde van zijn leven?”

Een ander veelgehoord argument voor euthanasie, is dat het zou gaan om een daad van barmhartigheid. Vooral in gevallen waar sprake is van ondraaglijk en medisch uitzichtloos lijden.

“Het gaat volgens mij niet zozeer om fysieke pijn, die kunnen we tegenwoordig heel goed verlichten. In landen waar euthanasie legaal is, is fysieke pijn niet een van de voornaamste redenen waarom mensen euthanasie plegen. Het gaat om existentiële pijn.

Neem de bejaardenhuizen in Engeland. Mensen die daar werken, zijn vaker tegen het legaliseren van euthanasie en hulp bij zelfdoding dan andere groeperingen. Ze zien mensen sterven en zien dat dat voor het overgrote deel op vredige wijze gebeurt. Mijn vader is onlangs overleden. Ik kon daar helaas niet bij aanwezig zijn omwille van de pandemie, maar heb het via Zoom kunnen volgen. Hij stierf vredig. Hij kreeg morfine toegediend en lag er relatief comfortabel bij. Had hij een goede reden om eerder een einde aan zijn leven te willen maken? – ja. Hij leed aan een ontsteking die ook zijn brein had aangetast. Maar hij heeft een goede dood gehad. Barmhartigheid staat niet gelijk aan iemand vermoorden.”

Yuill dankt zijn kritische kijk op euthanasie aan een traumatische ervaring uit zijn tienerjaren. Toen hij 18 jaar oud was, pleegde een van zijn vrienden zelfmoord. De schokkende gebeurtenis zette hem aan het denken.’Tk zag de familieleden en dierbaren die zoveel verdriet hadden”, zegt hij. “We konden hem vergeven, maar uiteindelijk had hij iets verschrikkelijks gedaan.”

Tijdens het verwerkingsproces verdiepte Yuill zich verder in het thema. Hij ontdekte dat de Franse socioloog Emile Durkheim (1858 – 1917) gelijk had. Die vond weliswaar dat een individu goede redenen kan hebben om zelfmoord te plegen, maar dat de gemeenschap zelfmoord niet mag tolereren omdat het om geweld tegen de persoon gaat.

“Als gemeenschap voelen we ons genoodzaakt om onze leden te beschermen tegen geweld”, zegt Yuill. “Waarom zou dit anders moeten zijn bij zelfmoord? Als ik kijk naar euthanasie, zeg ik: ‘Ik begrijp datje overstuur of depressief bent.’ Maar als mens denk ik dat er altijd een deel in die persoon is, dat geen euthanasie zou willen.”

In Europa en daarbuiten kiezen steeds meer landen voor het (verder) legaliseren van euthanasie. Speelt de verdwijnende rol van het christendom hierbij een rol?

“Er is een postkatholiek perspectief, dat volgens mij goede elementen bevat. Zo ben ik in bepaalde gevallen voorstander van het legaliseren van abortus, hoewel ik het persoonlijk als iets slechts beschouw. Maar je kan niet alles van het katholieke geloof afwijzen. ‘Gij zult niet doden’ is ook voor atheïsten relevant.
Het probleem van tegenwoordig is dat mensen niet goed genoeg nadenken. De discussie is erg oppervlakkig: ‘Deze persoon die graag waardig wil sterven, moet niet door religieuze gekken gestopt worden.’ En iedereen is het daarmee eens. Ik zeg: ‘Wees voorzichtig met watje wenst.’”

De Kerk is heel duidelijk over euthanasie. Recentelijk sprak paus Franciscus in dat kader over een “wegwerpcultuur”. Eerder signaleerde paus Johannes Paulus II de opmars van een “cultuur van de dood”. Kunt u hier zich als atheïst in vinden?

“Ik ben het op veel punten eens met de Kerk. Sommige van mijn mede-atheïsten vinden gelovigen dom. Daar ben ik het niet mee eens. De paus is een zeer intelligente man, die goed geadviseerd wordt. Hij herkent dezelfde zaken waar ik het over heb, namelijk: de opkomst van een cultuur van narcisme vanaf de j aren zeventig. Je ziet daarbij de wereld als een spiegel van je eigen gevoelens, los van de geschiedenis en de anderen. De Kerk begrijpt dat. We hebben een gemeenschappelijke zorg. Misschien ben ik het niet eens met de onderbouwing ervan, maar ik vind dat mensen zingeving nodig hebben in hun leven. Het probleem is dat ze, wanneer ze zich afkeren van religie, hun bestaan in het universum niet meer kunnen begrijpen. Wanneer je religie loslaat, moetje op zoek naar zingeving, naar iets wat groter is dan jezelf.”

Toch neemt de invloed van het christendom steeds meer af. Wat zou u ervan vinden als de Kerk ooit zou verdwijnen?

“Dat zou verschrikkelijk zijn. Ik geloof dat mensen zelf mogen kiezen of ze geloven of niet. Maar ik stel ook andere krachten op prijs, die begrijpen wat de mensheid is en ook een zeker gevoel voor het heilige hebben. Alle Kerken spreken over de ziel. Daar hou ik van. Wij hebben allemaal een ziel en zijn in moreel opzicht gelijk. Dat is specifiek aan het christendom te danken. Ik hou van kerkgebouwen, van de muziek, het maakt allemaal deel uit van het genie van de mens. Jij schrijft het toe aan God, ik aan de mens. We zijn in dat opzicht bondgenoten. De katholieke Kerk draagt veel belangrijke waarden uit. Ik heb meer met sommige katholieken gemeen dan met verstokte atheïsten.”

Dus u gaat binnenkort op audiëntie bij de paus?

“Hij spreekt zich duidelijk uit tegen de legalisering van euthanasie. Als atheïst geef ik hem mijn zegen.”

Kevin Yuill is universitair hoofddocent moderne Amerikaanse geschiedenis aan de University of Sunderland. Hij werd als atheïst en humanist onder meer bekend door zijn boek Assisted Suïcide: The Liberal, Humanist Case against Legalisation.

Overgenomen met toestemming van Katholiek Nieuwsblad.