Het leven moet leuk, succesvol en nuttig zijn
Vraag: Wat zit er volgens u ten diepste achter de beweging ‘Uit Vrije Wil’?
Jochemsen: Ik zie hier de terugkeer naar Epicurus, de Griekse wijsgeer (1) die ondermeer leerde dat alle wezens streven naar geluk, dat uit bevrediging en genot bestaat. De waarde van het leven zit in de ervaringen die we opdoen. Slaat de balans van positieve en negatieve ervaringen door naar de negatieve, dan is het beter, of ten minste gerechtvaardigd ‘er uit te stappen’. Dit is postmodernistisch. In het postmoderne denken staat de ervaring centraal. Het moet allemaal leuk, succesvol en nuttig zijn en anders komen er grote existentiële twijfels. We moeten hier niet aan voorbijgaan. Ik kan het ook wel invoelen. De cultuur waarin wij leven brengt dat met zich mee. Het leven is er om prettig te zijn. Ik zie daarom deze ontwikkelingen ook als een uiting van een cultuurontwikkeling en als een cultuur-ethisch probleem. Het is een signaal van de cultuur waarin wij leven. Maar als we daarin meegaan, dan bevorderen we die cultuurontwikkeling daarmee weer. Daarom moeten we alert zijn. Er is ook bij christenen sprake van grote existentiële vragen.
Vraag: Ziet u in die ontwikkeling Darwinistische invloeden?
Jochemsen: In bewegingen midden vorige eeuw was die invloed zichtbaar in de eugenetica. Het werd toen van bovenaf opgelegd. Dat is nu niet zozeer het geval. Dan zou sprake zijn van een vorm van ‘opleggen’ van euthanasie, bijv. met het oog op de kosten van de zorg. Dergelijke gevoelens zijn misschien wel geïnternaliseerd bij veel mensen in onze maatschappij. Maar het wordt niet van boven af opgelegd. Ik zie de beweging Uit Vrije Wil toch meer als een beweging waarbij de verbinding van de zin en de waarde van het leven aan de ervaring wordt gekoppeld.
Vraag: Is ‘hellend vlak’ en valide criterium als we kijken naar deze beweging?
Jochemsen: Er zijn verschillende varianten. Er is de empirische versie: je beschrijft wat je ziet, dan zien we een bepaalde ontwikkeling, waarbij de ene stap de andere oproept en opvolgt. Deze variant is vrij oppervlakkig en geeft geen oordeel over goed of kwaad van de gesignaleerde ontwikkeling.
Dan is er een logisch versie. In deze variant geldt dat als ik een bepaalde ont wikkeling rechtvaardig met argumenten a, b en c, datje dan logisch redenerend kunt stellen dat die argumenten ook vervolgstappen in de toekomst zullen (kunnen) rechtvaardigen en dat die vervolgstappen dan ook te verwachten zijn. Deze variant heeft wel degelijk kracht van argument. Het gaat dan om ontwikkelingen die nu niemand wil, maar die er logisch geredeneerd wel degelijk op termijn in zitten en die ‘straks’ wel geaccepteerd zullen worden op basis van dezelfde argumenten die de eerdere stappen rechtvaardigden.
Dan is er, wat ik zou willen noemen, de cultuur-ethische variant. Dan kan logisch gezien niet direct uit de argumentatie een extensieve werking van bepaalde maatregelen worden afgeleid, maar je kunt wel vanuit het achterliggende cultuurethos voorzien dat er verdergaande stappen zullen worden bepleit. Onze cultuurontwikkeling kun je zien als een bepaalde vorm van (individueel) nihilisme. Ervaring en preferentie kunnen er toe leiden dat steeds verdergaande levensbeëindiging wordt bepleit en gevraagd.
De vraag is of artsen deze beweging binnen de perken kunnen houden – wat naar mijn indruk veel artsen eigenlijk hopen- of dat deze beweging zal doorzetten. Zal deze cultuurbeweging zoveel kracht zal krijgen dat de artsen zich op een gegeven moment realiseren dat zij deze beweging niet binnen de door hen gewenste kaders kunnen houden en ook niet meer willen houden?
Ik denk dat de spanningen nog wel een tijdje oplopen en dat misschien opeens het besef doorbreekt: zijn we op dit punt eigenlijk niet gek bezig en onze rechtsstaat op het spel aan het zetten? Ik hoop dat dit besef spoedig doorbreekt!
Met dank namens de redactie van pro Vita Humana voor het interview!
Noot
1. 341-270 v.C.
Overgenomen met toestemming van Pro Vita Humana.
