Tertio, 1 februari 2011
door Jan De Volder
Humanisme, menswaardig levenseinde en euthanasie worden vaak in een adem genoemd. Maar dat hoeft niet per se zo te zijn, zo toont het debat in seculier Frankrijk aan.
Zouden dementerende ouderen niet beter een spuitje krijgen om uit hun lijden verlost te worden?” De grote meerderheid van een groep studenten Verpleegkunde blijkt het met die stelling eens te zijn. Of toch de Vlamingen onder hen, want de meeste allochtonen vinden de idee alleen al ongehoord. “Mijn dementerende grootmoeder woont bij ons thuis in, en ik heb niet de indruk dat ze lijdt of ongelukkig is”, klinkt nog een eenzame, moedige tegenstem. Maar die wordt snel van tafel geveegd want “weten jullie hoeveel de zorg voor een hulpbehoevende in zijn laatste levensjaar aan de maatschappij kost?”
Euthanasiedenken
Dit tafereel, dat zich onlangs afspeelde in een Vlaamse hogeschool, een katholieke nota bene, illustreert twee dingen: ten eerste hoe snel en radicaal het euthanasiedenken doorzet in de geesten, sinds het taboe op het doden van een zieke medemens werd losgelaten in 2002. Ten tweede dat de traditionele katholieke wereld, met haar brede netwerk aan scholen en instellingen, weliswaar menselijke zorg nastreeft en vaak ook biedt, maar niet echt een dam wil vormen tegen de euthanasiepraktijk. Nochtans zou ze daartoe wettelijk alle mogelijkheden hebben.
Het voorstel van de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging om ‘euthanasieklinieken’ op te richten, valt voorlopig op een koude steen. Maar het is duidelijk dat het voortdurende gehamer van Wim Distelmans en de zijnen om het ‘recht op euthanasie’ – dat niet gewild is door de wetgever, maar wie maalt daar nog om? – uit te breiden naar minderjarigen, dementerenden en psychiatrische patiënten, vroeg of laat vrucht zal afwerpen, als er geen echte tegencultuur wordt ontwikkeld.
Gelovige tegencultuur
Je zou kunnen aannemen dat die tegencultuur vooral door gelovigen moet worden gevoed: christenen, moslims, joden, om me tot de monotheïsten te beperken, zullen – uitzonderingen niet te na gesproken – de huiver blijven voelen om het oergebod ‘Gij zult niet doden’ te overtreden. Maar in een cultuur die nog altijd voortdendert op het secularisatiespoor en waar de religies in de verdachte hoek zitten, is het misschien onvermijdelijk dat die tegenstem marginaal blijft.
Toch kan het ook anders. Dat bewijst het debat over het levenseinde in Frankrijk. Een voorstel om euthanasie uit de strafwet te halen, werd vorige week in de Senaat weggestemd. De Franse wetgever is van oordeel dat de wet-Léonetti van 2005 voldoende garanties biedt voor een kwaliteitsvol levenseinde. Die wet sluit therapeutische hardnekkigheid uit en zet in op palliatieve zorg en pijnbestrijding. “Laisser mourir oui, faire mourir non” is het basisprincipe waar ze bij blijven.
Vragen bij zelfbeschikking
Natuurlijk deden gelovigen een duit in het zakje. De stem van premier François Fillon, een praktiserend katholiek, was ongetwijfeld belangrijk. Maar daarnaast spraken ook tal van stemmen uit de seculiere wereld, zoals filosoof Luc Ferry, zich uit tegen euthanasie. Een belangrijke stem in het kapittel hadden alvast de medici. Zij wezen op de afstand die er vaak is tussen het oordeel van gezonde mensen over het levenseinde, en hun gedrag als het zover is. De pluralistische organisatie Association pour les droits de la vie verzamelde vlot 56.000 handtekeningen tegen euthanasie. Anders dan bij ons zijn ook de verenigingen van de palliatieve zorg overwegend tegen euthanasie gekant, wat hun filosofische overtuiging ook is.
Waarom zijn er bij ons zo weinig stemmen uit de humanistische wereld die vragen stellen bij de verabsolutering van het zelfbeschikkingsrecht? Zijn zij er zo zeker van dat ‘euthanasie als mensenrecht’ leidt tot een menselijker wereld? Het komt ons voor dat in ons land het kritiekloze enthousiasme voor euthanasie toch vaak wordt ingegeven door een afrekening met de katholieke erfenis. Maar bestaat het gevaar dan niet dat die drift zou leiden tot een uitkomst die in strijd is met het wezen van het humanisme? Het zou interessant zijn dat daarover ook binnen humanistische kringen in ons land kritischer stemmen opstaan.
Misschien worden de tijden daar stilaan weer rijp voor, nu Etienne Vermeersch, toch de paus van het zelfbeschikkingsrecht, alvast in het pedofiliedossier niet zo onfeilbaar is gebleken.
Overgenomen met toestemming van Tertio.
